Việc đạt được ngưỡng miễn dịch cộng đồng có thể không khả thi. Nhưng vaccine vẫn có thể giúp chấm dứt đại dịch COVID-19. Dưới đây là bài chuyển ngữ của Hành tinh Titanic, từ một bài viết đáng chú ý của tác giả Sarah Zhang được đăng trên The Atlantic, tại:
Hãy bắt đầu bằng cách định nghĩa chính xác các khái niệm của chúng tôi. Khả năng miễn dịch cộng đồng là sự kết thúc mơ hồ, được hứa hẹn từ lâu của một trận đại dịch, nhưng các đòi hỏi của điều kiện này lại khá cụ thể. Jennie Lavine, một nhà sinh vật học tại Đại học Emory (Mỹ), ví khả năng này như những khúc gỗ ướt trong một buổi đốt lửa trại. Bà nói:
Nếu khúc gỗ đủ ướt — nghĩa là cộng đồng dân số có đủ khả năng miễn dịch — thì bạn không thể đốt cháy khúc gỗ được. Mọi thứ dừng lại.
Nói một cách khoa học hơn, một cộng đồng đạt được miễn dịch khi số người trung bình bị nhiễm bệnh từ một người lây truyền bệnh giảm xuống dưới một. Bệnh nhân số 0 có thể lây cho người khác, nhưng người thứ hai không thể lây cho người thứ ba. Đây là những gì đã xảy ra với bệnh sởi, bại liệt và một số dịch bệnh khác mà vaccine đã đạt được miễn dịch cộng đồng ở Hoa Kỳ. Một case nhiễm có thể xảy ra, nhưng tia lửa sẽ không bao giờ tìm thấy đủ nhiên liệu khô để lan ra. Sự bùng phát không còn duy trì được nữa.
Đối với đại dịch COVID-19, ngưỡng miễn dịch cộng đồng được ước tính là từ 60 đến 90 phần trăm dân số. Đó là tỷ lệ số người cần có khả năng miễn dịch do tiêm chủng hoặc khỏi bệnh từ trước đó. Ở Mỹ, việc đếm ngượcđến khi đủ số người được tiêm phòng để đạt được miễn dịch cho cộng đồng đã bắt đầu.
Nhưng trong trường hợp nếu chúng ta vẫn không thể làm ướt đủ các khúc gỗ thì sao? Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng khô nhanh hơn tiến độ xối nước của chúng ta? Giờ đây có một số dấu hiệu cho thấy khả năng về một tương lai không thể ngăn chặn sự lây lan của virus này thông qua miễn dịch cộng đồng. COVID-19 có thể sẽ tiếp tục tồn tại, phát triển và tái nhiễm. Trong trường hợp đó, mục tiêu tiêm chủng cần phải trở nên khác biệt.
Mặc dù các vaccine chống COVID-19 đều rất tốt – thậm chí tốt đến không ngờ – trong việc ngăn ngừa dịch bệnh, chúng vẫn không đủ tốt để chống lại sự lây truyền của virus, vốn là chìa khóa mở ra khả năng miễn dịch cộng đồng. Nhìn chung, chúng ta nên chuẩn bị cho tình huống khả năng miễn dịch chống lại sự lây truyền sẽ kém hiệu quả hơn là chống lại triệu chứng bệnh tật, sẽ bị suy yếu theo thời gian và bị xói mòn bởi các biến thể mới của virus hiện đang xuất hiện trên khắp thế giới. Nếu hiệu quả của vaccine chống lại sự lây lan dịch bệnh giảm xuống dưới ngưỡng miễn dịch cộng đồng, thì chúng ta sẽ cần phải tiêm vắc-xin cho hơn 100 phần trăm dân số loài người để đạt được miễn dịch cộng đồng. Nói cách khác, chuyện đó trở nên hoàn toàn không khả thi.
Ngay cả khi về mặt lý thuyết, cho dù khả năng miễn dịch cộng đồng có thể đạt được, thì việc 15% người Mỹ nói rằng họ sẽ không bao giờ tiêm vaccine COVID-19 càng khiến mục tiêu này khó đạt được hơn.
Cuối cùng, vai trò của vaccine COVID-19 có thể giống với vị trí của vaccine cúm hơn: giảm số lần nhập viện và tử vong bằng cách giảm mức độ nghiêm trọng của triệu chứng bệnh. Nói chung, các vaccine COVID-19 rất tốt trong việc ngăn ngừa tình trạng bệnh tiến triển nặng, và cho đến nay, mức độ bảo vệ này dường như vẫn giữ được ngay cả khi chống lại một biến thể coronavirus mới được tìm thấy ở Nam Phi đang gây tái nhiễm bệnh. Thay vì tạo được miễn dịch cộng đồng, đây là một mục tiêu dễ đạt được hơn đối với các vaccine. Ts. Marc Lipsitch, một nhà dịch tễ học tại Đại học Harvard (Mỹ), cho biết:
“Hình dung của tôi về chung cuộc của trò chơi này chính là chúng ta sẽ bắt đầu đưa mọi người thoát khỏi nguy cơ bị tổn thương vì dịch bệnh với tốc độ nhanh nhất có thể thông qua tiêm chủng.”
Virus vẫn sẽ tồn tại và lây lan, nhưng số người phải chết sẽ bớt đi.
Đồng thời, chúng ta không cần đạt đến ngưỡng miễn dịch cộng đồng trước khi sự lây truyền bắt đầu chậm lại. Với ít lây truyền hơn, sẽ có ít người bị phơi nhiễm hơn, và những người đã được tiêm vaccine thì càng ít bị bệnh nặng hoặc tử vong hơn. Đại dịch sẽ dần tan biến khi số người nhập viện và tử vong giảm dần.
Chúng ta có thể sẽ không có khả năng vượt qua được ngưỡng nhiễm dịch cộng đồng. Chúng ta sẽ không thể đạt được tình trạng không có case nhiễm COVID-19 nào ở Hoa Kỳ. Và việc xóa sổ dịch bệnh trên toàn cầu về cơ bản chỉ là một giấc mơ viển vông. Nhưng việc sống chung với coronavirus sẽ trở nên bình thường hơn rất nhiều.
Các biến thể, biến chủng của virus là thách thức mới nhất và tiềm tàng thúc đẩy tình trạng khẩn cấp đối với khả năng miễn dịch cộng đồng. Khi virus đột biến và thay đổi, các vaccine và khả năng miễn dịch của chúng ta sẽ liên tục chạy đuổi theo để bắt kịp tình huống này. Ts. Michael Osterholm, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Chính sách về Bệnh Truyền nhiễm tại Đại học Minnesota (Mỹ), cho biết:
“Câu hỏi trị giá hàng nghìn tỷ đô la cho việc chúng ta sẽ tiến đến đâu từ bây giờ chính là mối quan hệ giữa chúng ta với các biến thể virus”.
Trong khoảng một năm qua, coronavirus dường như đạt được các đột biến với tốc độ ổn định và không đổi. Nhưng gần đây, các biến thể mới đã tích lũy một số lượng lớn những vị trí đột biến bất thường, và nhiều dữ liệu mới đáng lo ngại về điều này hiện đang được công bố hàng tuần.
Các biến thể ở Nam Phi và Brazil, -là những thay đổi về bộ gene đáng lo ngại nhất đối với khả năng miễn dịch – đã có chung một số đột biến, bao gồm một vị trí đột biến chính được định danh là E484K. Những đột biến này làm thay đổi hình dạng của protein gai/dằm của virus, khiến hệ miễn dịch khó nhận biết hơn. Ở Nam Phi, biến thể đang gây tái nhiễm một số người đã nhiễm COVID-19 trước đó. Vào ngày Chúa Nhật (7/2/2021), quốc gia này thậm chí đã phải tạm dừng việc triển khai vaccine AstraZeneca sau khi dữ liệu đưa ra cho thấy vaccine này không thể bảo vệ bệnh nhân đang có dấu hiệu bệnh tiến triển nhẹ hoặc trung bình từ biến thể mới. Và vaccine của Johnson & Johnson và Novavax, được thử nghiệm song song ở nhiều quốc gia, cũng có vẻ kém hiệu quả hơn tại Nam Phi – với độ hiệu quả giảm từ 72% xuống 57% và 89% xuống 49%, tương ứng với hai loại vaccine này. Tại Brazil, khu vực xung quanh tỉnh Manaus đang trải qua đợt lây nhiễm COVID-19 thứ hai khổng lồ, mặc cho mức miễn dịch cộng đồng trước đó từ đợt lây nhiễm đầu tiên vào năm ngoái vẫn còn khá cao tại đây. Các biến thể mới ở Brazil có thể là nguyên nhân gây ra cuộc khủng hoảng này.
Tất cả những dữ liệu này đều chỉ về một hướng: Khả năng miễn dịch, cho dù đến từ vaccine hay từ phục hồi bệnh trước đó, đều trở nên yếu hơn khi chống lại các biến thể này. Tuy nhiên, biến thể tại Anh Quốc – loại có khả năng lây truyền nhanh hơn đáng kể so với các lây nhiễm trước đó của chủng virus mang đột biến này – lại không có liên quan đến nguy cơ giảm đáng kể hiệu quả của vaccine. Nhưng giới khoa học cũng đang bắt đầu tìm thấy vị trí đột biến E484K trong một số mẫu biến thể tại Anh. Tại các điểm nóng về lây nhiễm trên khắp thế giới, coronavirus đang thực hiện chọn lọc một số vị trí đột biến chính giống nhau một cách độc lập.
Những đột biến tương tự này liên tục xuất hiện có lẽ vì chúng là kết quả dễ chọn lọc nhất. Chúng là những thay đổi về mặt di truyền tương đối đơn giản. Ts. Benhur Lee, nhà virus học tại Trường Y khoa Icahn (Mỹ), cho biết những đột biến khác này mang lại các lợi thế nhất định để virus có thể tồn tại, nhưng đòi hỏi nhiều thay đổi di truyền mạnh mẽ hơn. Khi có đủ thời gian và cơ hội để tạo bản sao, đôi khi virus có thể đủ may mắn để vươn lên vị trí tiến hóa cao hơn. Ts. Lee nói:
Nhưng “nếu bạn không cho nó cơ hội, thì nó sẽ còn mất nhiều thời gian hơn”.
Để làm chậm quá trình tiến hóa, đột biến của coronavirus, chúng ta cần phải ngăn ngừa sự lây nhiễm xảy ra bất cứ khi nào và bằng mọi cách.
Điều này cần phải diễn ra trên toàn cầu. Hiện tại, phần lớn các nước giàu và phát triển đã mua hết nguồn cung cấp vaccines. Ngay cả khi họ có thể tiêm chủng cho một số lượng lớn dân số của mình vào cuối năm 2021, virus sẽ tiếp tục lưu hành và tồn tại ở nhiều nơi khác trên thế giới và tiếp tục phát sinh các đột biến, cuối cùng tiến hóa đến mức những loại vaccines ban đầu có thể trở nên kém hiệu quả. Tình trạng lây nhiễm tràn lan ở các nước chưa được tiêm chủng rất có thể gieo mầm các biến chủng mới quay trở lại và gây ra nhiều đợt bùng phát khác tại các quốc gia đã tiêm phòng. Như đồng nghiệp James Hamblin của tôi đã viết:
“Các quốc gia tích trữ vaccines mà không có kế hoạch giúp đỡ những người khác làm như vậy thì chính họ cũng sẽ đối mặt với rủi ro nguy hiểm”.
Việc loại bỏ cơ hội nhiễm các đột biến có lợi khác của virus đồng nghĩa với việc giảm tiến trình lây nhiễm của nó ở khắp mọi nơi. Các vaccine có thể được cập nhật và nâng cấp để chống lại bất kỳ biến thể mới nào, nhưng đó sẽ là một cuộc chạy đua liên tục để bắt kịp tốc độ đột biến của virus.
Đó không chỉ là do các biến thể khiến việc đạt được khả năng miễn dịch cộng đồng trở thành một thách thức khó vượt qua được.
Chúng ta hãy biết rằng, khả năng miễn dịch từ vaccines không phải như một công tắc bật-tắt, mà là một loại xúc tác làm giảm khả năng tạo bản sao của virus ở bên trong cơ thể của bạn. Có bốn ngưỡng quan trọng, từ dễ nhất đến khó nhất để đạt được khả năng này: mức độ bảo vệ khỏi các triệu chứng nghiêm trọng, mức độ bảo vệ khỏi bất kỳ triệu chứng nào, mức độ bảo vệ chống lại sự lây lan bệnh và mức độ bảo vệ chống lại tái nhiễm bệnh. Hầu hết các con số hiện nay mô tả hiệu quả hàng đầu của vaccines là chống lại các triệu chứng của bệnh lý. Trong khi đó, để có được khả năng ngăn ngừa lây lan mầm bệnh – vốn là chìa khóa cho miễn dịch cộng đồng – thì vaccines cần phải ngăn chặn quá trình nhân lên của virus hơn nữa. Đó là lý do tại sao hiệu quả của vaccines chống lại sự lây lan mầm bệnh dự kiến sẽ thấp hơn hiệu quả chống lại các triệu chứng bệnh lý – chính xác là thấp hơn bao nhiêu thì vẫn chưa rõ ràng.
Hiệu quả chống lại sự lây lan có lẽ cũng sẽ bị xói mòn đầu tiên. Về lâu dài, khả năng miễn dịch nói chung có xu hướng suy yếu, trong khi khả năng bảo vệ chống lại chuyển biến bệnh lý nặng sẽ tồn tại lâu bền nhất. Các biến thể mới có thể làm giảm hiệu quả của vaccines xuống một hoặc hai bậc. Một loại vaccine có thể đã bảo vệ người nhận khỏi bị nhiễm dòng virus đầu tiên, nhưng sau đó chỉ có thể bảo vệ người đó khỏi nhiễm bệnh có triệu chứng. Điều đó vẫn tốt cho người được tiêm vaccine nhưng không tốt cho khả năng miễn dịch cộng đồng: Người nhận vaccine bây giờ có thể mang đủ tải lượng virus làm lây lan mầm bệnh cho người khác nhưng không hề có biểu hiện triệu chứng bệnh lý.
Mô hình này có thể được giải thích về mặt sinh lý học như sau. Đầu tiên, vị trí của khả năng miễn dịch đóng vai trò quan trọng. Các virus gây bệnh đường hô hấp như coronavirus lây nhiễm qua mũi và họng, nhưng các loại vaccine COVID-19 hiện tại đều được chích dưới dạng mũi tiêm vào cơ bắp cánh tay. Những loại vaccines này sẽ tạo ra phản ứng miễn dịch mạnh mẽ và lượng kháng thể cao, còn được gọi là hiệu giá kháng thể (antibody titers), xuất hiện bên trong cơ thể – nhưng không nhất thiết phải có trong màng nhầy của mũi và cổ họng, là tuyến phòng thủ đầu tiên chống lại coronavirus. Ts. Jason McLellan, một chuyên gia nghiên cứu hóa sinh tại Đại học Texas ở Austin (Mỹ), cho biết:
“Có thể theo thời gian, khi hiệu giá kháng thể giảm dần, bạn sẽ bắt đầu bị nhiễm bệnh ở đường hô hấp trên. Lúc ấy, hy vọng rằng bạn vẫn được bảo vệ ở đường hô hấp dưới, ngăn ngừa viêm phổi, bệnh nặng và phải nhập viện.”
Thứ hai, loại hình của khả năng miễn dịch cũng rất quan trọng. Sau khi đợt tiêm phòng hoặc nhiễm bệnh lần đầu, lượng kháng thể sẽ tăng đột biến trong máu. Các kháng thể chính là phần phản ứng nhanh của bộ nhớ miễn dịch có tác dụng vô hiệu hóa virus xâm nhập và ngăn chặn sự lây nhiễm diễn ra. Nhưng khi mức độ kháng thể giảm theo thời gian, như đã được ghi nhận ở những người sống sót sau khi bị COVID-19, chúng có thể mất đi tính hiệu quả. Một phần khác của hệ miễn dịch, tế bào T (bạch huyết bào), là những người lính kiên cường hơn, rất quan trọng trong khả năng miễn dịch lâu dài. Tuy nhiên, chúng mất nhiều thời gian hơn để phát huy tác dụng, và vì vậy, chúng ngăn ngừa tình trạng bệnh trở nặng nhưng không nhất thiết ngăn được sự nhiễm bệnh mới hoặc lây lan mầm bệnh.
Điều đó có ý nghĩa gì đối với tương lai của đại dịch COVID-19? Một kịch bản có khả năng xảy ra chính là căn bệnh này có thể đi theo con đường của 4 chủng coronavirus đang gây ra cảm lạnh thông thường, thường xuyên tái nhiễm ở người nhưng hiếm khi gây ra hậu quả bệnh lý nghiêm trọng. Trong một nghiên cứu đã cố gắng gây lây nhiễm và sau đó tái nhiễm các tình nguyện viên với một trong những chủng coronavirus cảm lạnh thông thường này cách nhau một năm, một số tình nguyện viên thực sự đã bị tái nhiễm nhưng biểu hiện triệu chứng rõ rệt. Họ cũng có một tải lượng virus có thể phát hiện được nơi dịch mũi trong một khoảng thời gian ngắn hơn. Ts. Jesse Bloom, chuyên gia virus học tại Trung tâm Nghiên cứu Ung thư Fred Hutchinson (Mỹ), đã viết trong một email rằng:
Đối với COVID-19, “tương lai lạc quan chính là vẫn có những case bệnh lây nhiễm nhưng chúng ít xảy ra hơn hiện nay, và hầu hết những người bị nhiễm bệnh đều mắc thêm triệu chứng giống như cảm lạnh hơn là một bệnh nhiễm trùng đe dọa tính mạng.”
(Trên thực tế, có suy đoán rằng chủng coronavirus OC43 đã xuất hiện trong một trận đại dịch năm 1889 trước khi tan dần vào nền dân số bị nhiễm như một cơn cảm lạnh thông thường.)
Ts. Lavine, tại ĐH Emory (Mỹ), là đồng tác giả của một bài nghiên cứu khoa học mô hình hóa cách COVID-19 cuối cùng có thể kết thúc giống như những coronavirus gây cảm lạnh này. Bốn chủng virus này đã tồn tại phổ biến đến nỗi hầu hết chúng ta có thể đã bị nhiễm chúng từ khi còn nhỏ. Lần lây nhiễm sớm này sẽ tạo ra khả năng miễn dịch ban đầu chống lại các coronavirus này, để những lần tái nhiễm sau này xảy ra nhẹ nhàng hơn. Việc tái nhiễm thường xuyên, khi khả năng miễn dịch mất dần và coronavirus gây cảm lạnh cũng biến đổi bộ gene, có thể cũng đã giúp nâng cấp khả năng miễn dịch đó.
Đại dịch COVID-19 rõ ràng đã gây tử vong nhiều hơn cho những bệnh nhân lớn tuổi. Do đó, chúng ta có thể nghĩ đến vaccines như một sự thay thế cho khả năng miễn dịch mà người lớn tuổi không bao giờ có được để chống lại COVID-19 như khi họ còn nhỏ tuổi. Nhưng vì đây là một loại coronavirus mới, Ts. Lavine cảnh báo về những điều chưa biết vẫn còn đó, đặc biệt là về cách các biến thể mới có thể tiếp tục thay đổi đột biến và liệu khả năng miễn dịch được tạo ra lần đầu ở tuổi trưởng thành có tương đương với khả năng miễn dịch được hình thành lần đầu tiên ở thời thơ ấu hay không.
Trẻ em có khả năng cũng sẽ nhận được vaccine COVID-19, ít nhất là ở các nước giàu đã có sẵn loại vaccine này. Ts. Lipsitch, tại ĐH Harvard, lưu ý rằng bệnh nặng và tử vong do COVID-19 và hội chứng liên quan MIS-C ở trẻ em vẫn đủ gây rủi ro – theo thứ tự của triệu chứng cúm – để biện minh cho việc cần phải tiêm phòng cho trẻ em hơn thay vì để bệnh tự nhiên diễn ra. Và ngay cả khi việc bảo vệ bằng vaccine chống lại sự lây lan là không hoàn hảo, bao gồm cả trẻ em trong nhóm được tiêm chủng, thì việc đó vẫn sẽ giúp làm giảm sự lây lan trong cộng đồng.
Sẽ rất hữu ích nếu coi khả năng miễn dịch tập thể trong cộng đồng như một công cụ để điều chỉnh mức độ lây lan, hơn là một công tắc bật-tắt căn bệnh. Ngay cả khi không đạt đến ngưỡng miễn dịch cộng đồng, mỗi cá nhân được tiêm chủng thêm đều là những người nói chung sẽ ít làm virus lan ra hơn so với khi họ không được tiêm chủng. Một người ít tiếp xúc với virus hơn cũng là một người ít có nguy cơ bị bệnh, phải nhập viện hoặc bị tử vong hơn.
Tương tự như việc đốt lửa trại, trận dịch hiện tại của chúng ta là một đại dịch lớn, đang hoành hành khắp mọi nơi. Chúng ta có thể không có đủ nước để dập tắt nó hoàn toàn, và chúng ta có thể không ngăn chặn được tia lửa bén ra ngoài trong tương lai, nhưng thứ nước mà chúng ta đang có trong tay vẫn sẽ giúp ích một chút gì đó. Ngọn lửa sẽ cháy chậm hơn và nguội bớt. Mỗi giọt nước đều rất quan trọng.
Miền Bắc Ấn Độ đang trải qua một đợt nóng kinh khủng, với nền nhiệt trên 48°C, gây ra nhiều vụ sốc nhiệt và nạn thiếu nước trầm trọng. Đây là đợt nóng thứ hai mà quốc gia này phải...
Australia đang phải đối mặt với một tương lai như thế nào? Hãy nhìn về quá khứ để hiểu các lời cảnh báo đã được đưa ra từ trước. Thực ra cách đây 5 năm (tháng 1/2015), chính Tổ...
Phần chia sẻ ý kiến