Vào đầu những năm 2000, khi chủ nghĩa phủ nhận biến đổi khí hậu đang lây nhiễm vào các thể chế chính trị trên khắp thế giới như một loại dịch bệnh ác độc, một nhà dịch tễ học người Úc tên là Anthony McMichael đã đặt câu hỏi khoa học mang đầy tính kỳ dị và bệnh hoạn: Có bao nhiêu người đã thiệt mạng do biến đổi khí hậu? Nhóm nghiên cứu của McMichael đã tiến hành thống kê được số lượng sinh mạng bị chết vì bệnh tiêu chảy, suy dinh dưỡng, sốt rét, bệnh tim mạch (đại diện cho các bệnh liên quan đến nền nhiệt cao) và lũ lụt, trên phạm vi toàn cầu vào năm 2000. Sau đó, họ sử dụng mô hình máy tính để phân tích tỷ lệ phần trăm số ca tử vong có liên quan đến biến đổi khí hậu. Họ ước tính rằng, biến đổi khí hậu là nguyên nhân khiến 166.000 người thiệt mạng trong năm đó.

Thế giới đã thay đổi rất nhiều kể từ thời điểm ấy. Chủ nghĩa phủ nhận biến đổi khí hậu không còn là chính sách khí hậu ngoài mặt của thế giới nữa, phần lớn là do tác động của nền nhiệt độ tăng đã trở nên không thể bỏ qua được nữa rồi. Lĩnh vực nghiên cứu khí hậu đã phát triển nhanh chóng, và ngành khoa học đằng sau sự ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến mọi thứ, từ các loài ếch cực kỳ quý hiếm, vận tốc của quả bóng chày, cho đến cường độ của những đợt nắng nóng, hạn hán, lũ lụt và bão tố đã trở nên chính xác một cách đáng kinh ngạc. Nhưng loại nghiên cứu khoa học để đánh giá xem có bao nhiêu người hiện đang thiệt mạng do cuộc khủng hoảng khí hậu thì vẫn bị trì trệ rõ rệt. Trong khi một số ít nghiên cứu đã cố gắng định lượng tác động của biến đổi khí hậu đối với tỷ lệ tử vong trong nhiều thập kỷ tới trong tương lai, thì công trình khoa học của Ts. McMichael, một thành tích đầy tham vọng còn sót lại từ đầu những năm 2000, vẫn là con số ước tính duy nhất thuộc loại này.

Cuối tháng 1/2024, một nhà nghiên cứu về khí hậu và sức khỏe đã xuất bản bài bình luận trên tập san khoa học Nature Medicine, lấy tiêu chuẩn trong công trình nghiên cứu của Ts. McMichael đế đưa ra những kết luận hợp lý. Vào cuối năm nay, Ts. Colin Carlson, chuyên gia sinh vật học về biến đổi toàn cầu (global change biologist) và là phó giáo sư tại Đại học Georgetown (Hoa Kỳ), đã viết trong bài bình luận dành riêng cho báo điện tử Grist rằng biến đổi khí hậu đã giết chết khoảng 4 triệu người trên toàn cầu kể từ đầu thế kỷ này. Carlson, người cũng điều hành một viện nghiên cứu tập trung vào dự báo và ngăn chặn đại dịch, cho biết con số này nhiều hơn dân số của Tp. Los Angeles hoặc Berlin, “nhiều hơn mọi trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng không liên quan đến COVID-19 mà Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã từng tuyên bố cộng lại”.

Và 4 triệu người thiệt mạng do biến đổi khí hậu, một con số thực tế cao đến nghẹt thở, vẫn chỉ là một con số thấp – dù nghe có vẻ đáng kể. Tiêu chuẩn [nghiên cứu] của Ts. McMichael [về số thiệt mạng] không bao gồm các trường hợp tử vong liên quan đến sự bùng phát do biến đổi khí hậu của nhiều loại bệnh dịch không phải sốt rét đến từ muỗi, như sốt xuất huyết và siêu vi West Nile (Tây Sông Nile). Nghiên cứu cũng không bao gồm các trường hợp tử vong do vi khuẩn chết người, bào tử nấm, bọ ve và các bệnh khác hoặc vật mang bệnh, đang thay đổi phạm vi sinh sống khi hành tinh này ấm lên. Nó không xem xét tác động của cháy rừng và khói bụi đến từ nạn cháy rừng đối với tuổi thọ con người. Nó cũng không xem xét các hậu quả về mặt sức khỏe tâm thần khi đối mặt với nền nhiệt độ cực cao và kiểu thời tiết khắc nghiệt, cũng như sự gia tăng nhiều vụ tự tử có liên quan đã được ghi nhận trong những năm gần đây. Ts. Diarmid Campbell-Lendrum, đồng tác giả trong nghiên cứu năm 2003 của Ts. McMichael, và hiện là người đứng đầu đơn vị y tế và biến đổi khí hậu của Tổ chức Y tế Thế giới, cho biết:

“Vào thời điểm tiến hành nghiên cứu này, chúng tôi đã biết con số này còn quá dè dặt”.

Danh sách các tác động tiềm tàng cần được đánh giá thêm để có được bức tranh hoàn chỉnh về số người chết vì biến đổi khí hậu còn rất dài, và cho đến nay, chưa có nhà nghiên cứu nào nỗ lực tính toán đầy đủ con số đó cả. Ts. Carlson nói:

“Biến đổi khí hậu đang giết chết rất nhiều người, nhưng không ai đếm con số đó, và không có ai định làm điều đó cả. Nếu không vì vấn đề gì khác ngoài biến đổi khí hậu, thì có lẽ chúng ta đã xem chuyện này theo những cách rất khác biệt.”

Wael Al-Delaimy, một nhà dịch tễ học đa ngành tại Đại học California, San Diego, Hoa Kỳ, đồng ý rằng 4 triệu ca tử vong kể từ năm 2000 “chắc chắn là một con số thấp”. Việc thiếu đáng kể dữ liệu về tỷ lệ tử vong ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình là một trong những trở ngại lớn nhất cản trở việc cập nhật theo tiêu chuẩn nghiên cứu của McMichael. Ts. Al-Delaimy cho biết:

“Thách thức chính là tỷ lệ tử vong không được ghi chép và đo lường đầy đủ trên tầm mức toàn cầu, đồng thời các nước có thu nhập thấp và trung bình [là nơi] phải chịu đựng nhiều nhất vì họ không được chuẩn bị tốt, và không có nghiên cứu dịch tễ học thực sự nào cố gắng liên kết nó với vấn đề biến đổi khí hậu.”

Sự thiếu hụt dữ liệu dịch tễ học ngay từ đầu đã hạn chế các phương pháp mà giới nghiên cứu cần sử dụng để tính toán tỷ lệ tử vong liên quan đến khí hậu.

Các nhà nghiên cứu muốn điều tra xem có bao nhiêu người chết vì một thảm họa cụ thể do biến đổi khí hậu thường sử dụng một phương pháp gọi là khoa học quy kết (attribution science). Để hiểu tác động của biến đổi khí hậu đến tỷ lệ tử vong, họ sẽ sử dụng các phương pháp thống kê và mô hình máy tính để xác định xem, biến đổi khí hậu đã ảnh hưởng như thế nào trong số các nguyên nhân gây ra một sự kiện nhất định, chẳng hạn như một đợt nắng nóng. Sau đó, họ sẽ định lượng tỷ lệ tử vong liên quan đến nhiệt độ, mà có thể được gán cho các yếu tố gắn với biến đổi khí hậu, với dữ liệu tử vong quan sát được. Như Ts. Al-Delaimy đã lưu ý, dữ liệu về tỷ lệ tử vong không phải lúc nào cũng có sẵn. Khoa học quy kết, trong bối cảnh tỷ lệ tử vong liên quan đến khí hậu, là một công cụ hữu ích, chuyên biệt và – theo quan điểm của các chuyên gia như Carlson – bị giới hạn bởi sự chắp vá các dữ kiện.

Ts. McMichael đã không dựa vào khoa học quy kết để đưa ra kết luận của mình, một phần vì kỹ thuật này vẫn còn sơ khai khi ông tiến hành công trình nghiên cứu về tỷ lệ tử vong. Thay vào đó, ông sử dụng các mô hình khí hậu hiện có để ước tính mức độ ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến các loại bệnh cụ thể trên quy mô toàn cầu. Nhóm nghiên cứu của ông đã tìm ra cách thức khiến bệnh tiêu chảy, tình trạng suy dinh dưỡng và các yếu tố khác mà họ đã chọn đưa vào nghiên cứu đã bị ảnh hưởng bởi tình trạng nóng lên [của nền nhiệt] – ví dụ như, họ ước tính số ca tiêu chảy sẽ tăng 5% trên mỗi độ C ấm lên – và sau đó dựa trên tính toán này về những phát hiện đó. Ts. Campbell-Lendrum cho biết:

“Thành thật mà nói, trước đây chưa có ai đủ kiêu ngạo để đặt ra câu hỏi đó – tổng thiệt hại của dịch bệnh do biến đổi khí hậu là gì? – bởi vì rõ ràng đó là một câu hỏi rất lớn và khó trả lời.”

Ts. Carlson cho rằng con đường [nghiên cứu trong tương lai] sẽ cần được xây dựng dựa trên công trình khoa học này. Ông cho biết thành công còn phụ thuộc vào mô hình dự đoán của máy tính: nghiên cứu có thể mô phỏng sự lây lan của bệnh tật và điều kiện khí hậu, đồng thời đưa ra dự đoán về những mô hình này có thể thay đổi như thế nào trong tương lai. Mô hình dự đoán sẽ không đòi hỏi các nhà nghiên cứu phải theo dõi dữ liệu tỷ lệ tử vong bằng cách đếm từng người chết trong một sự kiện thời tiết khắc nghiệt cụ thể. Carlson cho biết, câu trả lời cho câu hỏi có bao nhiêu người thiệt mạng do biến đổi khí hậu có thể được giải đáp bằng cách phát triển một giao thức dựa trên mô hình dự đoán về cách mà các nhà nghiên cứu đo lường số ca tử vong liên quan đến biến đổi khí hậu. Ông đặt mục tiêu tập hợp các chuyên gia về khí hậu và sức khỏe hàng đầu thế giới trong năm nay để xây dựng chính xác một hệ thống như vậy. Ông nói rằng, việc giới học thuật “cùng tiến hành nghiên cứu theo một công thức” cuối cùng có thể tạo ra một con số ước tính cập nhật và chính xác hơn về tỷ lệ tử vong do khí hậu.

Việc phát triển một cái gì đó tương tự như một giao thức chung về tỷ lệ tử vong do vấn đề khí hậu sẽ không hề đơn giản, nhưng nó có thể hoàn thành những gì mà Ts. McMichael đã đặt ra từ những năm 2000: cung cấp cho công chúng sự hiểu biết sơ bộ về toàn bộ số người chết do khí hậu, không phải trong 50 năm tới, mà là như đang xảy ra ngay trong hiện tại. Ts. Kristie L. Ebi, chuyên gia nghiên cứu khí hậu và sức khỏe tại Đại học Washington (Hoa Kỳ), cho biết: “Nếu bạn không biết thách thức lớn đến mức nào, bạn có thể biện minh cho việc không đầu tư vào thử thách này.” Dữ liệu về tỷ lệ tử vong sẽ [đóng vai trò] thúc đẩy chính sách, và cần có thêm chính sách để bảo vệ công chúng khỏi những gì sắp xảy ra – cũng như những gì đã xảy ra rồi.

Vào mùa hè năm 2022 – một mùa hè còn mát mẻ hơn mùa hè năm 2023, là khoảng thời gian sắp bị lu mờ bởi mùa hè năm 2024 sắp tới – tình trạng nắng nóng gay gắt ở Châu Âu đã khiến hơn 60.000 người tử vong trong khoảng thời gian từ cuối tháng 5 đến đầu tháng 9. Kể từ đầu năm 2023, những đám mây muỗi, sinh ra do lũ lụt bất thường và gió mùa tăng cường, đã làm lây lan các đợt sốt xuất huyết trên khắp thế giới, lây nhiễm cho gần 5 triệu người và khiến hơn 5.000 người tử vong. Các hiện tượng thời tiết cực đoan trong năm ngoái (2023) đã giết chết 492 người ở Mỹ – một trong những quốc gia được trang bị tốt nhất để đối phó với hậu quả do thời tiết khắc nghiệt.

Xu hướng chết người đang diễn ra. Như Ts. McMichael đã viết trong một bức thư ngỏ được xuất bản chỉ vài tuần trước khi ông qua đời vào năm 2014:

“Tình trạng kiểm soát yếu kém của chúng ta đối với vấn đề khí hậu và môi trường thế giới đang làm suy yếu nền tảng sức khỏe và tuổi thọ của con người”.

Tuy nhiên, Ts. Carlson viết trong bài bình luận của mình rằng, cho đến nay, thậm chí một tỷ lệ rất nhỏ trong số 4 triệu ca tử vong do biến đổi khí hậu gây ra nói trên, “liệu có được gia đình nạn nhân, hoặc chính phủ các quốc gia này, công nhận là hậu quả của biến đổi khí hậu hay không? Điều gì sẽ xảy ra nếu mọi người biết được tầm mức thực sự của nguy cơ trước mắt?” Carlson vẫn đang hướng đến việc tìm hiểu điều đó.