Giới khoa học cảnh báo nhân loại đang phải đối mặt với một mối đe dọa đại dịch mới đến từ nguồn mầm bệnh khá lạ lùng. Họ cho rằng các loại virus/vi khuẩn cổ xưa bị đóng băng trong lớp băng vĩnh cửu ở Bắc Cực một ngày nào đó có thể được giải phóng do nền khí hậu đang ấm lên của Trái Đất, và sẽ gây ra một đợt bùng phát dịch bệnh lớn.

Các chủng vi khuẩn Methuselah này – hay còn gọi là virus tái sinh (zombie) – đã được các nhà nghiên cứu phân lập, làm dấy lên lo ngại rằng một tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu mới có thể được kích hoạt – không phải do một căn bệnh mới đối với khoa học, mà là do một căn bệnh đến từ quá khứ xa xôi .

Do đó, giới khoa học đã bắt đầu lên kế hoạch cho một mạng lưới giám sát Bắc Cực nhằm xác định chính xác các trường hợp sớm mắc bệnh do vi sinh vật cổ đại gây ra. Ngoài ra, việc này cũng sẽ giúp cách ly và điều trị y tế chuyên nghiệp cho những người nhiễm bệnh nhằm ngăn chặn dịch bệnh bùng phát rộng hơn và ngăn chặn những người nhiễm bệnh rời khỏi khu vực.

Nhà di truyền học Jean-Michel Claverie thuộc Đại học Aix-Marseille cho biết:

“Hiện nay, các phân tích về mối đe dọa của đại dịch tập trung vào những bệnh có thể xuất hiện ở nhiều vùng phía Nam [khu vực xích đạo] và sau đó lan rộng lên phía Bắc. Tuy nhiên, người ta lại ít chú ý đến một đợt bùng phát dịch bệnh có thể xuất hiện ở phương Bắc xa xôi và sau đó lan xuống phía Nam – và tôi tin rằng đó là một sự sơ suất lớn. Có những loại virus ở nơi đó có khả năng lây nhiễm sang người và gây ra một đợt bùng phát dịch bệnh mới.”

Quan điểm này được ủng hộ bởi nhà virus học Marion Koopmans thuộc Trung tâm Y tế Erasmus ở Rotterdam (Hà Lan). Ông nói:

“Chúng ta không biết loại virus nào đang ẩn náu trong lớp băng vĩnh cửu, nhưng tôi nghĩ có nguy cơ thực sự xuất hiện một loại virus có khả năng làm bùng phát dịch bệnh – chẳng hạn như một dạng bệnh bại liệt cổ xưa. Chúng ta phải giả định điều gì đó như thế này có thể xảy ra.”

Vào năm 2014, Ts. Claverie đã dẫn đầu một nhóm các nhà khoa học phân lập được những virus sống ở Siberia, và chứng minh rằng chúng vẫn có thể lây nhiễm sang các sinh vật đơn bào – dù cho chúng từng bị chôn vùi trong lớp băng vĩnh cửu qua hàng nghìn năm. Một nghiên cứu sâu hơn được công bố năm ngoái cho thấy sự tồn tại của một số chủng virus khác nhau từ bảy địa điểm khác nhau ở Siberia, và chúng có thể lây nhiễm sang các tế bào nuôi cấy [trong phòng thí nghiệm]. Một mẫu virus trong số đó có 48.500 năm tuổi.

Ts. Claverie cho biết:

“Các loại virus mà chúng tôi đã phân lập được chỉ có khả năng lây nhiễm cấp độ amip và không gây nguy hiểm cho con người. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là các loại virus khác – hiện đang bị mắc kẹt trong lớp băng vĩnh cửu – không có khả năng gây bệnh ở người. Ví dụ như, chúng tôi đã xác định được dấu vết bộ gen của poxvirus (virus gây bệnh U mềm, là một bệnh viêm da truyền nhiễm) và herpesvirus (là một loại virus thích da và thần kinh, thường gây ra tình trạng nhiễm trùng tái phát ảnh hưởng đến da, miệng, môi… chúng thậm chí có thể gây viêm não nặng nề), những mầm bệnh phổ biến ở người.”

Lớp băng vĩnh cửu bao phủ 1/5 diện tích Bắc Bán Cầu và có cấu tạo từ lớp đất được giữ ở mức nhiệt độ dưới 0 trong một khoảng thời gian dài. Giới khoa học đã phát hiện ra một số lớp đất này vẫn bị đóng băng trong hàng trăm nghìn năm qua.

Ts. Claverie chia sẻ với báo Observer vào tuần trước:

“Đặc điểm quan trọng nhất của lớp băng vĩnh cửu là nó phải lạnh, tối và thiếu oxygen, là điều kiện hoàn hảo để bảo quản vật chất sinh học. Bạn có thể đặt một hũ sữa chua vào lớp băng vĩnh cửu và nó vẫn có thể ăn được sau 50.000 năm nữa.”

Nhưng lớp băng vĩnh cửu của thế giới đang thay đổi. Các tầng trên trong những khối băng vĩnh cửu chính của hành tinh này – ở Canada, Siberia và Alaska – đang tan chảy do biến đổi khí hậu, ảnh hưởng mất cân bằng đến Bắc Cực. Theo giới khí tượng học, khu vực này đang nóng lên nhanh gấp nhiều lần so với tốc độ tăng nhiệt trung bình của hiện tượng nóng lên toàn cầu.

Tuy nhiên, Ts. Claverie cho biết thêm rằng, không phải tình trạng trực tiếp làm tan lớp băng vĩnh cửu mới gây ra rủi ro trước mắt nhất. Mối nguy hiểm đến từ một tác động khác của hiện tượng nóng lên: sự biến mất của băng biển Bắc Cực. Điều đó cho phép tăng cường hoạt động vận tải, giao thương và phát triển công nghiệp ở Siberia. Các hoạt động khai mỏ quy mô lớn đang được lên kế hoạch và sẽ tạo ra những hố lớn đào sâu vào lớp băng vĩnh cửu sâu để khai thác dầu và quặng.

“Những hoạt động đó sẽ giải phóng một lượng lớn mầm bệnh vẫn đang phát triển mạnh ở nơi này. Thợ mỏ sẽ bước vào và hít phải virus. Hậu quả có thể rất tai hại.”

Chuyện này đã được Ts. Koopmans nhấn mạnh:

“Nếu nhìn vào lịch sử bùng phát dịch bệnh, một trong những nguyên nhân chính là sự thay đổi trong việc tiếp xúc và tương tác với môi trường đất. Virus Nipah lây lan qua loài dơi ăn quả bị con người xua đuổi khỏi môi trường sống của chúng. Tương tự, bệnh đậu mùa khỉ (monkeypox) có liên quan đến tình trạng bành trướng của quá trình đô thị hóa ở Châu Phi. Và đó là những gì chúng ta sắp chứng kiến ở Bắc Cực: một sự thay đổi hoàn toàn trong việc khai thác môi trường đất và điều đó có thể gây nguy hiểm, như chúng ta đã từng thấy ở những nơi khác rồi.”

Các nhà khoa học tin rằng lớp băng vĩnh cửu – ở tầng sâu nhất – có thể chứa nhiều loại virus có tuổi đời lên tới một triệu năm, và do đó sẽ lớn tuổi hơn rất nhiều so với chủng loài của chúng ta, được cho là chỉ mới xuất hiện khoảng 300.000 năm trước.

Ts. Claverie cho biết:

“Hệ miễn dịch của chúng ta có thể chưa bao giờ tiếp xúc với một số vi khuẩn như vậy, và đó là một điều đáng lo ngại. Kịch bản về một loại virus không xác định từng lây nhiễm cho người Neanderthal có thể quay trở lại với chúng ta, mặc dù khó xảy ra nhưng đã trở thành một xác suất thực sự.”

Vì lý do đó, Claverie và những cộng sự nghiên cứu khác đang hợp tác với UArctic, Đại học Bắc Cực (University of the Arctic) – một mạng lưới giáo dục quốc tế ở vùng cực – về kế hoạch thành lập các cơ sở cách ly và cung cấp chuyên môn y tế có thể xác định những trường hợp lây nhiễm sớm và đưa về điều trị tại địa phương để cố gắng ngăn chặn sự lây nhiễm.

“Giờ đây, chúng ta phải đối mặt với một mối đe dọa hữu hình, và chúng ta cần chuẩn bị để đối phó với nó. Đơn giản là như vậy.”