Ngày 19/1 vừa qua, Diễn đàn Kinh tế Thế giới (World Economic Forum) đã có một bài viết khá mạnh mẽ để cảnh báo về tình trạng nguy hiểm của cuộc khủng hoảng khí hậu. Đây có vẻ là lời kêu gọi chính thức ở cấp độ cao nhất từ giới chuyên gia kinh tế thế giới. Hành tinh Titanic chuyển ngữ để các bạn Việt Nam theo dõi:
Các điểm giới hạn về cơ bản có thể phá vỡ sự ổn định của cả hành tinh và tạo ra thay đổi đột ngột trong nền khí hậu.
Một đợt giải phóng khí methane khổng lồ có thể đưa chúng ta vào con đường không thể đảo ngược, bao gồm băng trên đất liền tan hoàn toàn, khiến mực nước biển dâng lên đến 30 mét.
Chúng ta phải ý thức hành động ngay lập tức để giảm bớt hiện tượng ấm lên toàn cầu và xây dựng khả năng phục hồi đối với những điểm tới hạn này.
Tốc độ và quy mô phản ứng với COVID-19 của các chính phủ, doanh nghiệp và cá nhân dường như mang lại hy vọng rằng chúng ta có thể phản ứng với cuộc khủng hoảng biến đổi khí hậu theo cách tương tự – nhưng kinh nghiệm lịch sử cho chúng ta ý thức rằng con người không phản ứng đủ với các mối đe dọa xa vời và xảy ra rất chậm. Tiến hóa đã cho chúng ta lựa chọn bản năng “chiến đấu hoặc bỏ chạy” để đối phó với môi trường thay đổi, và vì vậy, giống như phép ẩn dụ về con ếch bị luộc trong nước sôi, chúng ta có xu hướng phản ứng quá ít và quá muộn đối với bất cứ sự thay đổi nào xảy ra dần dần và không rõ rệt.
Biến đổi khí hậu thường được mô tả là hiện tượng nóng lên toàn cầu, với hàm ý là những thay đổi dần dần xảy ra do nhiệt độ tăng ổn định; từ sóng nhiệt đến tan chảy sông băng.
Nhưng chúng ta cũng được biết rằng, từ các bằng chứng khoa học đa ngành – trong địa chất học, nhân chủng học và khảo cổ học, biến đổi khí hậu không phải là một quá trình có đặc tính gia tăng dần đều. Ngay cả trong thời kỳ lịch sử trước khi con người xuất hiện, điều này vẫn xảy ra theo từng giai đoạn nhất định, khi mà nó chưa bị tác động bởi phát thải khí nhà kính và hiện tượng khí hậu ấm lên do con người gây ra.
Có một số tiến trình trong chu trình vận động carbon của hành tinh chúng ta – là những cách thức mà Trái Đất và sinh quyển lưu trữ, giải phóng carbon – có thể bị kích hoạt đột ngột để phản ứng với sự tăng nhiệt. Đây là những điểm tới hạn mà nếu bị vượt qua, thì về cơ bản, chúng có thể phá vỡ hệ sinh thái của cả hành tinh và gây ra các thay đổi đột ngột, phi tuyến tính trong nền khí hậu.
Trò chơi rút gỗ (game of Jenga)
Bạn hãy tưởng tượng chuyện này giống như một trò chơi rút thanh gỗ, và hệ thống khí hậu của hành tinh là một tòa tháp xếp bằng các thanh gỗ đó. Trong nhiều thế hệ, chúng ta đã từ từ rút bỏ các thanh gỗ ra khỏi khối tháp. Nhưng đến một lúc nào đó, khi chúng ta rút phải một thanh gỗ quan trọng có vai trò nâng đỡ cả khối gỗ, chẳng hạn như sự sụp đổ của một trong những hệ thống hải lưu chính của đại dương toàn cầu – ví dụ như Dòng đối lưu Kinh tuyến Đại Tây Dương (Atlantic Meridional Overturning Circulation – AMOC), sẽ khiến toàn bộ hoặc một phần của hệ thống khí hậu toàn cầu sụp đổ. đẩy cả hành tinh vào tình trạng khẩn cấp.
Nhưng thậm chí còn tệ hơn, khi điều đó có thể gây ra kiểu thiệt hại một chiều: Nơi mà các điểm tới hạn hình thành một dòng chảy giống như dãy con cờ domino, một khi kích hoạt sự sụp đổ của một con cờ, thì cũng đẩy ngã những con cờ khác, tạo ra một tiến trình thay đổi không thể ngăn cản được nữa, chuyển sang hình thái khí hậu biến đổi nhanh chóng và mạnh mẽ.
Một trong những điểm tới hạn đáng quan tâm nhất chính là khả năng giải phóng khí methane hàng loạt. Khí methane có thể ở trong trạng thái kết tinh bên trong lớp băng vĩnh cửu và ở dưới đáy đại dương sâu nhất dưới dạng các lớp băng cháy (methane hydrates). Nhưng nhiệt độ nước biển và không khí đang gia tăng sẽ bắt đầu làm tan rã các kho chứa khí methane này.
Quá trình này sẽ giải phóng một lượng khí nhà kính mạnh mẽ vào bầu khí quyển, hơn gấp 30 lần so với khí carbon dioxide như một tác nhân tiếp tục làm ấm lên toàn cầu. Yếu tố này sẽ khiến nền nhiệt tăng lên đáng kể và đẩy chúng ta tới chỗ xô đổ các điểm tới hạn khác.
Điều này có thể bao gồm việc làm tăng tốc độ tan rã cả ba khối băng lớn của Trái Đất đang nằm trên đất liền – là Greenland, khu vực Tây Nam Cực và Lưu vực Wilkes ở khu vực Đông Nam Cực. Sự sụp đổ tiềm tàng của tảng băng Tây Nam Cực được coi là điểm mấu chốt quan trọng, vì sự tan rã của nó cuối cùng có thể nâng mực nước biển toàn cầu lên cao thêm 3,3 mét, cùng với những biến đổi quan trọng trong khu vực.
Hơn thế nữa, chúng ta sẽ phải chấp nhận tiến trình không thể đảo ngược lại được nữa của việc băng sẽ tan hoàn toàn trên đất liền, khiến mực nước biển dâng lên đến 30 mét, tương đương với tốc độ hai mét mỗi thế kỷ, hoặc có thể nhanh hơn. Chỉ cần nhìn vào các vùng duyên hải được nâng cao trên khắp thế giới, ở độ cao cuối cùng của mực nước biển toàn cầu vào cuối Thế địa chất Pleistocen cách đây khoảng 120.000 năm, thì chúng ta cũng có thể thấy được bằng chứng về một thế giới ấm áp như vậy, nơi chỉ ấm hơn ngày hôm nay có 2°C.
Cắt đứt dòng hải lưu
Cũng như việc tàn phá các vùng đất thấp và ven biển trên khắp thế giới, việc băng ở vùng cực tan chảy có thể xô đổ một điểm tới hạn khác: sự vô hiệu hóa Dòng đối lưu Kinh tuyến Đại Tây Dương (AMOC).
Hệ thống hải lưu này đang đẩy dòng chảy nước mặn, ấm ở các lớp nước trên của đại dương theo hướng Bắc, từ vùng nhiệt đới đến vùng đông bắc Đại Tây Dương, và đưa dòng chảy nước lạnh sâu trong đại dương về hướng Nam.
Hệ thống băng tải nhiệt trong đại dương này có tác động lớn đến nền khí hậu, chu kỳ theo mùa và nền nhiệt độ ở khu vực Tây và Bắc Âu. Nó làm cho những nơi này trở nên ấm hơn so với các khu vực khác ở cùng vĩ độ.
Nhưng hiện tượng băng tan từ phiến băng trên đảo Greenland có thể đe dọa hệ thống AMOC. Nó sẽ làm loãng khối nước biển mặn ở khu vực Bắc Đại Tây Dương, làm cho nước nhẹ hơn và ít có khả năng hoặc không thể chìm xuống. Điều này sẽ làm chậm lại cơ chế điều khiển luân chuyển các dòng hải lưu nơi đại dương này.
Nghiên cứu khoa học gần đây cho thấy dòng AMOC đã suy yếu khoảng 15% kể từ giữa thế kỷ 20. Nếu điều này tiếp tục xảy ra, nó có thể có tác động lớn đến khí hậu của Bắc Bán Cầu, đặc biệt là Châu Âu. Ví dụ như, nó thậm chí có thể dẫn đến việc không thể canh tác nông nghiệp được ở Anh.
Nó cũng có thể làm giảm lượng mưa trên lưu vực sông Amazon, tác động đến hệ thống gió mùa ở Châu Á và, bằng cách đưa các khối nước ấm vào Nam Băng Dương, nó sẽ làm các khối băng ở Nam Cực mất ổn định và tan rã thêm, đẩy nhanh hiện tượng nước biển dâng trên toàn cầu.
Đã đến lúc công bố tình trạng khẩn cấp của nền khí hậu toàn cầu?
Nhiệt độ toàn cầu sẽ tăng lên ở giai đoạn nào và ở mức độ nào, thì các điểm giới hạn này sẽ bị vượt qua? Không ai biết chắc được. Có thể mất hàng thế kỷ, hàng thiên niên kỷ, hoặc cũng có thể sắp sửa xảy ra.
Nhưng như đại dịch COVID-19 đã dạy chúng ta, chúng ta cần chuẩn bị cho điều phải đến. Chúng ta đã nhận thức được nguy cơ của một trận đại dịch. Chúng ta cũng biết rằng chúng ta đã không chuẩn bị đầy đủ. Nhưng chúng ta đã không hành động đúng cách. Rất may, chúng ta đã có thể tiến hành nhanh chóng quy trình sản xuất vaccine để chống lại COVID-19. Nhưng sẽ không có thứ thuốc chủng ngừa nào dành cho biến đổi khí hậu cả, một khi chúng ta đã xô đổ những điểm tới hạn này.
Chúng ta cần phải hành động ngay bây giờ cho nền khí hậu của hành tinh này. Hãy hành động như thể những điểm tới hạn sắp xảy ra. Và đừng nghĩ biến đổi khí hậu như một mối đe dọa lâu dài, chậm đến, khiến chúng ta không muốn đương đầu và đẩy cho các thế hệ tương lai giải quyết nó. Chúng ta phải hành động ngay lập tức để giảm bớt quá trình nóng lên toàn cầu và thực hiện các cam kết của chúng ta đối với Hiệp ước Khí hậu Paris, đồng thời chú ý đến việc phục hồi những điểm tới hạn này.
Chúng ta cần lập kế hoạch ngay từ bây giờ để cắt giảm phát thải khí nhà kính, nhưng cũng cần lập kế hoạch chuẩn bị đối phó với các tác động, chẳng hạn như khả năng nuôi sống tất cả mọi người trên hành tinh này, phát triển kế hoạch quản lý nguy cơ lũ lụt, cũng như theo dõi chặt chẽ các tác động xã hội và địa chính trị của những dòng người di cư, là hậu quả của quyết định tiếp tục ở lại sống sót hoặc bỏ chạy khỏi vùng nguy cơ.
Việc các điểm tới hạn bị xô đổ sẽ là rất thảm khốc và có khả năng tàn phá hơn nhiều so với đại dịch COVID-19. Một số người có thể không thích nghe những thông điệp này, hoặc xem chúng là chuyện khoa học viễn tưởng. Nhưng nếu chúng ta có được tư thế cấp bách buộc phải ứng phó với biến đổi khí hậu như là đã làm với đại dịch, thì chúng ta phải truyền thông nhiều hơn về những điều đã xảy ra trước đây và sẽ xuất hiện lần nữa.
Otherwise we will continue playing Jenga with our planet. And ultimately, there will only be one loser – us.
Còn nếu không, chúng ta vẫn sẽ tiếp tục chơi trò rút gỗ với hành tinh này. Và cuối cùng, sẽ chỉ có một kẻ thua cuộc – là chính chúng ta.
Dưới đây là ý kiến và phân tích của một người bạn nghiên cứu về khí hậu của chúng tôi tại Mỹ – anh Nick Humphrey – về Bản báo cáo Mức chênh lệch Phát thải Khí nhà kính...
Siêu bão TRAMI (tên tiếng Việt TRÀ MI) với sức gió đạt Cat.4, nghĩa là khoảng 240km/g trở lên, giật 296km/g, chuẩn bị đổ bộ vào phía Nam đảo Đài Loan, rồi sau đó sẽ tấn công Hong...
Phần chia sẻ ý kiến