Bắt đầu từ hôm nay (ngày 6/10) đến hết ngày 27/10/2019, Đức Giáo Tông Francis đã chính thức khai mở THƯỢNG HỘI ĐỒNG GIÁM MỤC VỀ TIỂU VÙNG AMAZON. Đây là công nghị đầu tiên của Vatican về một vấn đề liên quan trực tiếp đến khí hậu và môi trường, sau Tông thư Laudato Si (CHÚC TỤNG CHÚA – CHĂM SÓC NGÔI NHÀ CHUNG CỦA CHÚNG TA) được công bố hơn 4 năm trước, từ ngày 18/6/2015.

Trước đó, vào ngày 4/10/2019, Đức Giáo Tông Francis đã cầu nguyện để giao phó Công hội đầu tiên về môi trường Trái Đất của Giáo hội Công giáo toàn cầu cho sự bảo trợ của Thánh Francis thành Assisi – vị thánh nổi tiếng đã từ bỏ tất cả các điều kiện giàu sang phú quý để chọn lựa sống nghèo, hòa mình hoàn toàn vào thế giới tự nhiên, nhận Trái Đất là mẹ và muôn loài là anh em để chúc tụng Đấng Tạo Hóa. Đây cũng là dịp kỷ niệm 40 năm ngày mà Đức Cố Giáo Tông John Paul II (1920-2005) tuyên bố ủy thác Thánh Francis Assisi là vị Thánh đặc biệt bảo trợ cho “những ai yêu chuộng hòa bình và bảo vệ thiên nhiên”.

Bằng việc trực tiếp chạm vào vết thương đau đớn của khu rừng lớn nhất thế giới, rộng 6 triệu km2, nơi cư ngụ của 2,8 triệu người bản địa thuộc 400 bộ tộc nói hơn 240 ngôn ngữ có nguồn gốc từ 49 ngữ hệ chung và đang phải đối mặt với hơn 776.000 km2 đất rừng bị tàn phá và đốn hạ, 74.000 vụ cháy do con người cố ý gây ra,

có lẽ người đứng đầu Giáo Hội Công Giáo toàn cầu đang muốn thay đổi quan điểm và cách nhìn thần học – với tầm mức tương đương như Công đồng Đại kết Vatican 2 (1962-1965) – cho vấn đề khủng hoảng lớn nhất của nhân loại có liên quan đến số phận cuối cùng của hành tinh này.

Trước khi Công nghị Amazon bắt đầu, Vatican đã đăng tài liệu làm việc chính thức chuẩn bị cho cuộc họp (Instrumentum Laboris) trên website của mình, tại:

Trong văn kiện này, Đức Giáo Tông Francis mời gọi các hồng y, giám mục, giới giáo sĩ, tu sĩ và 1,2 tỷ giáo dân có niềm tin vào Thiên Chúa suy tư về sự kết nối (connected), trọn vẹn (integrated) của hệ sinh thái (ecology) như là gương mặt luôn tồn tại và hoạt động của Thần khí Thiên Chúa, như là cách tuyên xưng và công bố Tin Mừng của Đức Jesus.

Bằng lối đặt vấn đề theo các tiến trình “chứng kiến/nhận ra, phán đoán/nhận thức, và cuối cùng là hành động”, văn kiện chuẩn bị cho công nghị mời gọi người đọc:

1. NHẬN RA CĂN TÍNH (IDENTITY) VÀ NHỮNG TIẾNG KHÓC CỦA TIỂU VÙNG SINH THÁI AMAZON.

2. NHẬN THỨC ĐỂ HƯỚNG ĐẾN MỘT SỰ CẢI HOÁN (CONVERSION) SINH THÁI VÀ MỤC VỤ DÀNH CHO GIÁO HỘI, trong đó công bố Tin mừng của Đức Jesus tại Amazon dưới các chiều kích của (1) Kinh Thánh – Thần học, (2) Xã hội con người, (3) Sinh thái học, (4) Bí tích Thánh thể, (5) Sứ mạng của Giáo hội Công giáo.

3. HÀNH ĐỘNG MỞ RA CÁC LỐI ĐI MỚI DÀNH CHO GIÁO HỘI CÔNG GIÁO MANG KHUÔN MẶT CỦA RỪNG AMAZON, trong đó Giáo Hội của Thiên Chúa phải chạm được và thấu hiểu đến nỗi đau của từng cộng đồng sinh thái địa phương, lắng nghe, đối thoại, thấu hiểu, tôn trọng, sống liên đới, cởi mở, bảo vệ, chia sẻ, phục vụ, chữa lành và thậm chí sống hy sinh cho căn tính, hệ sinh thái và con người của địa phương như đó là một phần thân thể của Chúa Jesus.

Tài liệu nhấn mạnh rằng các lối đi mới sẽ tác động đến sứ mạng, nghi thức phụng vụ và ngay cả thần học của Giáo hội Công giáo.

Thậm chí, Đức Giáo tông Francis còn chỉ rõ căn tính đặc biệt của tiểu vùng Amazon trong cuộc gặp gỡ với các cộng đồng cư dân địa phương ở Puerto Maldonado, bằng cách so sánh như sau:

“Những người như chúng tôi, vì không sống trong vùng đất này, nên sẽ cần sự khôn ngoan và tri thức của quý vị để cho phép chúng tôi bước chân vào, mà không phá hủy, những kho tàng mà vùng đất này đang lưu giữ, cũng như lắng nghe tiếng vọng của Lời mà Đức Chúa đã nói với Tiên tri Moses ngày xưa: ‘Hãy cởi dép ở chân ra, vì nơi ngươi đang đứng là Đất Thánh’ (Sách Xuất hành, chương 3, câu 5).

Vâng, dưới ánh sáng gợi mở ấy, Amazon và nhiều tiểu vùng sinh thái địa phương với tất cả những đặc trưng phong phú của công trình sáng tạo của Thiên Chúa, bao gồm cả con người sống nơi ấy, cần phải được xem là đất thánh, cẩn trọng và gìn giữ theo chiều kích của Tạo hóa.

Trong nhiều ngày tới, THƯỢNG HỘI ĐỒNG GIÁM MỤC VỀ TIỂU VÙNG AMAZON chắc chắn sẽ mang đến nhiều góc nhìn và cách hiểu mới về gương mặt của Thiên Chúa – Đấng Sáng tạo Vũ trụ đang hiện diện nơi các hệ sinh thái đặc trưng và phong phú trên hành tinh Trái Đất.

Tuy nhiên, chỉ vài ngày sau khi tài liệu làm việc Instrumentum Laboris của Công nghị được chính thức đưa ra ngoài công chúng, đã có một số chỉ trích và phê phán rằng Đức Giáo tông Francis đang cố tình đẩy Giáo hội Công giáo và nền tảng thần học của tôn giáo này vào “bóng dáng của thuyết phiếm thần” và mở ra cơ hội cho “tín ngưỡng đa thần giáo”, khi bắt đầu xem vũ trụ tự nhiên như là chính Thiên Chúa.

Đứng đầu nhóm chỉ trích là Hồng y Raymond Burke và Phó Tổng Giám mục Kazakhstan Athanasius Schneider. Những người này đang kêu gọi một cuộc thập tự chinh ăn chay và cầu nguyện trong suốt 40 ngày để ngăn những gì mà họ gọi là “sai lầm thần học và quan điểm dị giáo nghiêm trọng” trong tài liệu làm việc có thể được thông qua tại Công nghị, rằng “đó là một khái niệm lầm lạc khi cho rằng Thiên Chúa tiếp tục tự thông truyền chính Người trong lịch sử thông qua lương tâm của các dân tộc và nỗi đau khổ của Thiên nhiên.”

Thật ra, cách tiếp cận của Đức Giáo tông Francis không có gì mới so với việc Thánh Augustine sử dụng triết học Tân Platon để giải thích cách hiểu của ông về Mặc khải Thần học, hoặc như khi Thánh Thomas Aquinas áp dụng những khái niệm có nguồn gốc từ triết gia Aristotle để làm việc tương tự.

Thậm chí nhà báo người Italia Roberto de Mattei còn gọi cuộc họp 3 tuần lễ này là “dấu hiệu của ma quỷ” và kêu gọi Đức Giáo tông Francis từ chức. Ông này gọi công nghị là “sự man trá của Đức Francis” khi tuyên bố rằng “mọi thứ được kết nối để đưa Thiên Chúa xuống ngang tầm với thọ tạo, nhầm lẫn Thiên Chúa với thọ tạo, và đưa đến nguy cơ cho phép các truyền thống văn hóa đa thần của người thổ dân Amazon được hòa nhập vào giáo lý của Công giáo.”

Những người chỉ trích lo sợ Công nghị sẽ còn mở ra nhiều dạng thức mới để hòa nhập với văn hóa và truyền thống của các thổ dân Amazon, cho phép nữ giới và đàn ông đã lập gia đình có thêm nhiều không gian hơn trong nghi thức phụng vụ và sứ mạng mục vụ.

Rõ ràng là, khi cuộc khủng hoảng khí hậu xảy ra, con người bị đẩy đến chân tường của sự thật, sẽ luôn luôn có hai khuynh hướng phản ứng: một là bảo thủ và cố gắnh chối bỏ, và hai là công nhận và tôn trọng. Cũng như cô bé 16 tuổi Greta Thunberg, Đức Giáo tông Francis sẽ bị chụp mũ, bêu xấu, chỉ trích, phê phán… khi muốn thay đổi quan điểm và tầm nhìn của con người khi đối diện với Thiên Chúa và thế giới tự nhiên của Người, dù Đức Francis xử sự khá ôn hòa, lịch sự và khôn ngoan khi từng bước thực hiện điều đó, không như thái độ chân thực gây shock của con bé Greta: “How dare you are…”

Tuy THƯỢNG HỘI ĐỒNG GIÁM MỤC VỀ TIỂU VÙNG AMAZON chưa chạm vào trực tiếp cuộc khủng hoảng lớn của biến đổi khí hậu, nhưng cho thấy Giáo hội Công giáo đang nỗ lực chuyển mình và thay đổi, giống như các phong trào bảo vệ môi trường trên toàn thế giới như School Strike for Climate, Rebellion Extinction, Green Peace, 350.org... đang kêu gọi: SEE/CHỨNG KIẾN – THINK/SUY TƯ – ACTION/HÀNH ĐỘNG.

Tiếc rằng, tất cả chỉ là những phản ứng, cảm xúc, thái độ muộn màng của loài người, quá trễ so với giới hạn và tác động của bánh xe biến đổi khí hậu. Mật độ đương lượng khí nhà kính (bao gồm carbon dioxide, methane, nitrous oxide…) trong bầu khí quyển toàn hành tinh đã là hơn 500ppm, nhiệt độ nước biển của các đại dương trên thế giới đã nóng lên và vượt qua ngưỡng an toàn, hàng triệu loài trên toàn thế giới đã và đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng, các cơn siêu bão/hạn hán/mưa lũ/lốc xoáy/sóng nhiệt xảy ra với tần suất và cường độ ngày càng lớn hơn.

Rồi đây, chúng tôi dự đoán rằng, bắt đầu từ Công nghị về Tiểu vùng Amazon này, Giáo hội Công giáo sẽ tiếp tục mở nhiều công nghị khác, về số phận của Bắc Cực, vấn đề mục vụ di dân do thảm họa khí hậu, và cuối cùng là chỉ dẫn người giáo dân cách sống những giờ phút cuối cùng trước khi hệ sinh thái hành tinh sụp đổ và cuộc đại tuyệt chủng xảy đến – như những gì được ghi lại trong Sách Khải huyền.

Các bạn có thể đọc lại bài viết của tôi tại đây để hiểu một Giáo hội Khải huyền là như thế nào: