TẠI SAO KHÔNG CÓ NHIỀU NGƯỜI NHẬN RA SỰ SỤP ĐỔ?
Việc nhận thức được sự sụp đổ là một trải nghiệm kỳ lạ. Bạn đi từ chỗ nghĩ rằng nền văn minh này có tương lai—thậm chí có thể nghĩ rằng những ngày tươi đẹp nhất của nó vẫn còn ở...
Lọc theo mục lục
Việc nhận thức được sự sụp đổ là một trải nghiệm kỳ lạ. Bạn đi từ chỗ nghĩ rằng nền văn minh này có tương lai—thậm chí có thể nghĩ rằng những ngày tươi đẹp nhất của nó vẫn còn ở...
Sự sống trên hành tinh Trái Đất đang bị đe dọa. Hiện chúng ta đang bước vào một giai đoạn chưa biết đến bao giờ. Trong nhiều thập kỷ, giới khoa học đã liên tục cảnh báo về một...
Cơn mưa chưa từng có do Bão nhiệt đới Jasper đã kích hoạt trận lũ lụt trên diện rộng ở vùng cực Bắc của bang Queensland (Australia), buộc hàng nghìn người dân phải sơ tán. Sân bay...
Lương thực là nền tảng của một xã hội văn minh. Chừng nào còn có đủ thức ăn để cung cấp, chừng đó mọi người đều rất hợp tác và thường làm việc cùng nhau để giúp đỡ những người kém...
Một trong những đặc tính đáng kinh ngạc nhất về con người chính là khả năng không giới hạn của họ trong việc phủ nhận những điều hiển nhiên. Nền văn minh của chúng ta rõ ràng đang...
2023 là một năm tồi tệ của tình trạng nóng lên toàn cầu. Chúng ta mới chỉ trải qua được hơn nửa năm nhưng gần như chắc chắn rằng năm 2023 sẽ là năm nóng nhất trong lịch sử ghi...
Theo một phân tích mới về dữ liệu khí hậu, nhiệt độ trung bình toàn cầu đã thiết lập mức cao kỷ lục mới trong 12 tháng vừa qua, tiến gần đến ngưỡng báo động, nơi mà giới khoa học...
Các nhà khoa học cho biết, khu vực Nam Bán Cầu đang chuẩn bị đối mặt với một mùa hè khắc nghiệt khi tình trạng biến đổi khí hậu khuếch đại tác động của các biến số khí hậu tự...
Các bộ phim của Hollywood khiến tôi nghĩ rằng nếu ngày tận thế sắp xảy ra, mọi người sẽ cùng hành động [để ngăn chặn nó]. Thực tế lại nghiệt ngã hơn nhiều. Khi còn nhỏ, tôi đã xem...
James Hansen, nhà khoa học đầu tiên gióng lên cảnh báo về cuộc khủng hoảng khí hậu tại Quốc hội Hoa Kỳ, nhận ra rằng việc giảm ô nhiễm bụi mịn trong bầu khí quyển sẽ dẫn đến một...
Việc nhận thức được sự sụp đổ là một trải nghiệm kỳ lạ. Bạn đi từ chỗ nghĩ rằng nền văn minh này có tương lai—thậm chí có thể nghĩ rằng những ngày tươi đẹp nhất của nó vẫn còn ở phía trước—đến việc nhận ra rằng nền văn minh đang sụp đổ và điều đó đã xảy ra được một khoảng thời gian rồi. Chuyện đó có thể làm bạn cảm thấy hơi lạc lõng.
Vào năm 2020, sau vài năm tìm hiểu về những thứ như biến đổi khí hậu và tính bền vững, tôi đã đi đến một kết luận nghiệt ngã rằng, sự sụp đổ có thể sẽ rút ngắn cuộc đời tôi, cũng như cuộc sống của những người tôi yêu thương và quan tâm.
Đương nhiên, tôi đã trải qua rất nhiều cảm xúc tiêu cực lúc đó: sợ hãi, giận dữ, đau buồn và nhiều cảm xúc khác khó lý giải khác. Một trong những cảm xúc kỳ lạ nhất là nhận ra rằng không chỉ nền văn minh của chúng ta đang bị diệt vong, mà thực tế rằng sự sụp đổ đó đã là điều hiển nhiên từ lâu rồi, và không hiểu sao tôi chưa bao giờ nhận ra điều này cả.
Vào khoảng thời gian đó, tôi có đọc một cuốn sách tuyệt vời của William Kötke có tựa đề là The Final Empire (Đế chế Cuối cùng), trong đó giải thích chi tiết tại sao nền văn minh này vốn không bền vững và lý do nó sẽ sụp đổ vào giữa thế kỷ 21. Vì tò mò, tôi đã kiểm tra xem cuốn sách này được xuất bản lần đầu khi nào, và đó là năm 1993—tức là gần 3 thập kỷ trước!
Tôi đã choáng váng vì điều đó. Làm sao tác giả này có thể hình dung được rằng nền văn minh sẽ sụp đổ sau vài thập kỷ nữa, trong khi mọi người khác vẫn đang mong đợi một tương lai như Star Trek? Tất nhiên, câu trả lời đã có ở ngay trong cuốn sách:
“Giả định đồng thuận của nền văn minh chính là dân số loài người đang gia tăng theo cấp số nhân với mức tiêu thụ nguồn tài nguyên vật chất ngày càng lớn theo cấp số nhân, và tình trạng này có thể tiếp tục phát triển, dựa trên nguồn tài nguyên đang cạn kiệt và một hệ sinh thái đang chết dần. Điều này đơn giản đến vô lý.”
Khi đọc được những dòng chữ đó, thực trạng về sự sụp đổ dần trở nên rõ ràng đến mức tôi gần như tự đập tay lên trán mình. Làm thế nào mà tôi không nhìn thấy điều đó sớm hơn? Tất nhiên chúng ta không thể tăng trưởng vô hạn trên một hành tinh hữu hạn được. Tất nhiên, chúng ta không thể tiếp tục mở rộng nền văn minh này mà không chạm tới các ranh giới của hành tinh. Tất nhiên rồi!
Tuy nhiên, tôi có thể hiểu tại sao hầu hết mọi người ở thập niên những năm 1990 đều mong đợi một tương lai tươi sáng. Nạn đói toàn cầu giảm dần, mức sống tăng lên, và nền công nghệ tiến bộ nhanh chóng. Lúc đó, thật dễ dàng để nghĩ rằng những đột phá khoa học sẽ giải quyết được mọi vấn đề phát sinh.
Nhưng ngày hôm nay, khi sự sụp đổ đã trở nên quá rõ ràng, thì thứ khiến tôi kinh ngạc chính là hầu hết mọi người vẫn chưa nhận ra được điều đó. Như tôi đã giải thích trong bài viết này, nạn ô nhiễm, tình trạng biến đổi khí hậu và suy giảm đa dạng sinh học đang trở nên tồi tệ hơn bao giờ hết, và tất cả các dấu hiệu này đều cho thấy chúng sẽ tiếp tục trở nên tồi tệ hơn với tốc độ ngày càng nhanh. Tuy nhiên, người ta ở ngoài kia vẫn cho rằng: “Nhưng mọi thứ đang tốt hơn bao giờ hết cơ mà!”
Hãy tưởng tượng cảnh một cặp vợ chồng ngồi trong hầm trú ẩn ngày tận thế sau cuộc chiến tranh hạt nhân. Người chồng đang ngấu nghiến thức ăn khẩn cấp, còn cô vợ thì nói: “Anh có nên ăn chậm lại không? Chúng ta không muốn cạn kiệt thức ăn.” Và anh ta trả lời: “Làm sao chúng ta có thể hết đồ ăn được? Hãy nhìn xem hôm nay anh đã ăn được bao nhiêu rồi này!”
Hiện tại, nền văn minh của chúng ta đang say sưa ngấu nghiến các nguồn tài nguyên như rừng, lớp đất mặt, tầng nước ngầm, thủy hải sản, khoáng sản, kim loại đất hiếm, và tất nhiên là nhiên liệu hóa thạch. Bằng cách này, chúng ta đã cải thiện mức sống cho hàng tỷ người trên thế giới, khiến cho một số lượng người đáng kể có ấn tượng rằng mọi thứ đều ổn. Nhưng điều gì sẽ xảy ra khi tất cả những nguồn tài nguyên thiên nhiên này bắt đầu cạn kiệt?
Bây giờ tôi đã nhận thức được sự sụp đổ, tôi nhận ra rằng mình không bao giờ có thể quay trở lại như trước kia. Tôi không thể chối bỏ những gì tôi đã nhìn ra. Việc cố gắng thuyết phục bản thân rằng nền văn minh hiện đại sẽ tồn tại trong thế kỷ 21 cũng giống như nỗ lực thuyết phục chính mình rằng ông già Noel tồn tại. Dù rất muốn tin vào điều đó nhưng tôi không thể.
Nhưng chúng ta hãy quay lại câu hỏi tại sao lại có quá ít người nhận thức được sự sụp đổ như vậy. Khi còn nhỏ, tôi đã xem một bộ phim của John Carpenter có tên là They Live (Họ Sống). Trong trường hợp bạn chưa xem thì They Live kể về một người đi lạc tình cờ lượm được cặp kính râm đặc biệt giúp khám phá thế giới thực sự. Khi đeo chúng vào, anh ta thấy nhiều người xung quanh thực ra là người ngoài hành tinh với khuôn mặt giống đầu lâu.
Có lẽ điều đáng lo ngại hơn nữa chính là các bảng quảng cáo và tạp chí. bên trong những hình ảnh và màn quảng cáo, chúng chứa các thông điệp tiềm ẩn, kiểu như “Hãy nghe lời”, “Hãy chiều theo bản năng”, “Hãy tiêu thụ”, “Hãy xem TV”, “Hãy an tâm ngủ ngon”, “Hãy phớt lờ”, “Hãy tưởng thưởng cho sự hờ hững” và “Đừng đặt câu hỏi về thẩm quyền”.
Cảnh báo tiết lộ nội dung phim (Spoiler alert): Người ngoài hành tinh đang đánh cắp tài nguyên của hành tinh Trái Đất và sử dụng hiện tượng nóng lên toàn cầu để khiến Trái Đất giống với hành tinh của họ hơn. Những thông điệp [thuyết âm mưu] ngầm xuất hiện để giữ cho mọi người ngoan ngoãn. Dù bạn tin hay không thì tùy, bộ phim này không dựa trên một câu chuyện có thật, nhưng úi chà, nó có vẻ giống như vậy thật.
Giai cấp tinh hoa [elites] toàn cầu có thể không đến từ hành tinh nào khác, nhưng bạn sẽ nghĩ rằng họ đã được trao quyền để đối xử với hành tinh này. Tôi bảo đảm rằng nhiều người trong số này biết rất rõ rằng, việc kinh doanh và thói quen sống của họ sẽ biến hành tinh Trái Đất thành một vùng đất hoang vu hậu tận thế, nhưng họ không quan tâm vì họ cho rằng sự sụp đổ sẽ không xảy ra cho đến khi họ chết, hoặc họ sẽ đủ giàu để tự bảo vệ được cho mình.
Tệ hơn nữa, họ còn tuyên truyền nhằm thuyết phục công chúng rằng mọi chuyện sẽ ổn. Họ nói rằng chúng ta sẽ giảm mức phát thải xuống zero (net-zero) vào năm 2050, rằng công nghệ thu hồi carbon sẽ hút toàn bộ lượng CO2 dư thừa ra khỏi không khí, và rằng mọi người sẽ lái xe điện được sạc từ mạng lưới cung cấp điện bằng năng lượng tái tạo. Tất nhiên, họ không bao giờ giải thích cách chúng ta sẽ làm được tất cả những điều được mô tả bên trên mà không phải sử dụng hết quỹ carbon thêm gấp nhiều lần nữa.
Dù sao đi nữa, điều này đưa tôi đến lý do đầu tiên khiến rất ít người nhận ra được sự sụp đổ:
Người dân bình thường có thể không thích các phương tiện truyền thông chính thống, nhưng điều đó không thành vấn đề. Khi giới truyền thông nói đi nói lại điều gì đó, hầu hết mọi người đều tin vào nó. Vì vậy, bất chấp sự gia tăng của các phương tiện truyền thông thay thế, giới tinh hoa trên thế giới vẫn có thể thuyết phục người dân nói chung rằng có một thứ gọi là “tăng trưởng xanh” (green growth), và vẫn còn thời gian để ngăn chặn điều tồi tệ nhất của biến đổi khí hậu.
Tôi biết vì tôi đã là một trong sô người đó trong nhiều năm. Tôi bảo đảm không tin tưởng vào giới truyền thông, nhưng khi mỗi bài báo hoặc video bạn xem về biến đổi khí hậu đều kết thúc bằng câu “…nhưng vẫn còn thời gian…”, thì thật khó để không tin vào điều đó. Tôi ngây thơ nghĩ rằng nếu nền văn minh của chúng ta gặp nguy hiểm thực sự, thì chúng ta sẽ nghe biết về điều đó trên tin tức thôi. (Bây giờ bạn hãy thoải mái cười nhạo tôi.)
Ngoài ra, tôi còn bận nuôi vài đứa con mới tập biết đi, mà điều này dẫn tôi đến lý do thứ hai khiến rất ít người nhận ra sự sụp đổ.
Trong trường hợp bạn không để ý thấy, thì tình hình ngày hôm nay thật khó để xoay sở kiếm sống. Tỷ lệ thất nghiệp ở mức thấp, nhưng đó là vì mọi người phải làm nhiều công việc chỉ để có đủ thức ăn.
Họ không có thời gian để đọc sách về biến đổi khí hậu và môi trường sinh thái, đặc biệt nếu họ còn phải chăm sóc con cái nữa. Và khi có thời gian rảnh, họ liên tục bị phân tâm bởi quảng cáo, trò chơi, phim ảnh, video, chương trình truyền hình, mạng xã hội và hàng triệu thứ khác đang giành lấy sự chú ý của họ.
Bạn có thể tức giận với mọi người vì không dành thời gian tìm hiểu về tính bền vững, nhưng khi bạn kiệt sức vì phải làm hai công việc cùng một lúc, chăm sóc con cái và giải quyết các vấn đề sức khỏe (chẳng hạn như chứng Hậu Covid), bạn có thể được thông cảm vì đã không tìm hiểu khoa học trong lúc có thời gian rảnh rỗi.
Nhưng có một lý do khác khiến mọi người không muốn tìm hiểu về những lĩnh vực này, điều này đưa tôi đến nguyên nhân thứ ba khiến rất ít người nhận thức được sự sụp đổ.
Đầu năm nay, tôi đã cảnh báo những người thân nhất của mình về sự sụp đổ. Tôi đã làm điều đó trong một nhóm Facebook riêng tư, nơi tôi giải thích ngắn gọn và rõ ràng nhất có thể về việc tại sao vài thập kỷ tới sẽ trở thành địa ngục. Tôi biết không phải tất cả họ đều tin tôi và một số người có thể sẽ cố thuyết phục tôi rằng tôi đã sai.
Thay vào đó, chẳng ai nói gì cả. Họ đọc bài viết của tôi, nhưng người duy nhất để lại nhận xét là một người đã nhận thức được điều đó. Còn số còn lại? Đều im lặng.
Tôi đã khá bối rối. Nếu họ không tin tôi thì tại sao họ lại không nói như vậy? Nhưng sau khi nói chuyện riêng với một vài người trong số họ, tôi hiểu lý do tại sao họ không phản ứng gì cả.
Bởi vì họ có tin tôi. Họ có thể không đồng ý về các chi tiết trong bài viết, nhưng họ nhận ra rằng thế giới đang nhanh chóng trở nên tồi tệ hơn và việc tất cả chúng ta phải sống trong cảnh nghèo khó chỉ còn là vấn đề của thời gian mà thôi. Điều này khiến họ sợ hãi đến mức không muốn nhắc về nó.
Lúc đầu tôi đã rất thất vọng về họ, nhưng giờ thì không còn nữa. Bây giờ tôi hiểu rằng họ đang trải qua giai đoạn đau buồn còn thiếu: cảm thấy bị tê liệt. Họ đã thoáng nhìn thấy những gì sắp xảy ra và điều đó đáng sợ đến mức họ chọn cách nhìn đi chỗ khác thay vì đối mặt với nó. Tôi cũng đã trải qua một hoặc hai năm trong giai đoạn đó nên tôi không thể quá khắt khe với họ.
Tôi tin rằng hàng triệu người trên thế giới đang mắc kẹt trong giai đoạn “tê cứng bại liệt” này. Họ đủ thông minh để hiểu rằng mọi thứ đang thực sự tồi tệ, nhưng điều đó đáng sợ đến mức họ từ chối nghĩ về nó.
Đôi khi, bất chấp những gì đã biết được, họ vẫn tự thuyết phục rằng bằng cách nào đó, mọi thứ sẽ ổn. Hiện tượng này được gọi là Hiệu ứng Ngộ nhận Trạng thái Bình thường Normalcy Bias), và là một trong những lý do khiến mọi người vẫn muốn ở tại nhà ngay cả sau khi giới chức cảnh báo họ rằng có một cơn bão chết người đang ập đến.
Việc mắng mỏ những người này sẽ không giúp ích gì. Trên thực tế, bạn càng nói với họ về sự sụp đổ, họ càng rúc đầu xuống cát. Họ thậm chí có thể liên tưởng sự sụp đổ với chính bạn, và bắt đầu né tránh hoặc tấn công bạn. Đừng xem đó là chuyện riêng của bạn nhé.
Bạn không cần phải duy trì mối quan hệ với những người ngược đãi bạn, nhưng hãy cố gắng kiên nhẫn với những người không thích nói về sự sụp đổ. Thay vào đó, hãy nói chuyện với họ về những vấn đề khác, ví dụ như chuẩn bị cho trường hợp khẩn cấp và duy trì sức khỏe tinh thần. Đó cũng là một cách để nói với họ về sự sụp đổ mà không cần phải đề cập đến đề tài nhạy cảm này, và họ thường sẽ dễ tiếp thu hơn rất nhiều.
Còn nhiều lý do khác khiến mọi người không nhận thức được sự sụp đổ. Tôi có thể nói về hiện tượng e ngại về mặt khoa học, tình huống đồng thuận được tạo ra (manufactured consent) hoặc hiệu ứng người ngoài cuộc (bystander effect), nhưng tôi sẽ để dành những điều đó cho một bài viết sau.
Tóm lại, ba lý do lớn nhất khiến nhiều người vẫn chưa nhận thức được sự sụp đổ, mặc dù xung quanh chúng ta đã có dấu hiệu về điều đó, chính là: họ bị truyền thông tẩy não; họ bị phân tâm bởi công việc, gia đình và giải trí; hoặc đơn giản là họ sợ phải đối mặt với sự thật.
Nói cách khác, họ vẫn là con người. Thay vì nổi giận với họ, chúng ta nên có lòng từ bi.
Một lần nữa, đừng lãng phí thời gian của bạn cho những người đối xử tệ với bạn, nhưng đối với mọi người khác, hãy kiên nhẫn. Họ sẽ sớm nhận ra bạn đúng, và khi thời điểm đó đến, việc xây dựng được những mối quan hệ bền chặt sẽ đóng vai trò quan trọng hơn bao giờ hết.
là một kênh thông tin phi lợi nhuận và độc lập. Chúng tôi không nhận đăng tin quảng cáo hoặc bất cứ nguồn tài trợ nào từ các chính phủ hay tập đoàn kinh tế, để giữ vững quan điểm nói thẳng, nói thật và nói chính xác về cuộc khủng hoảng khí hậu cho Cộng đồng dân cư Việt Nam – một trong những quốc gia sẽ bị tác động nặng nề vì cuộc khủng hoảng ĐỘT BIẾN KHÍ HẬU. Vì thế, mỗi khoản tiền bạn đọc đóng góp cho chúng tôi đều sẽ giúp bảo vệ và phát triển kênh thông tin duy nhất bằng Tiếng Việt về biến đổi khí hậu này. Xin cảm ơn.
Phần chia sẻ ý kiến