Một trong những đặc tính đáng kinh ngạc nhất về con người chính là khả năng không giới hạn của họ trong việc phủ nhận những điều hiển nhiên. Nền văn minh của chúng ta rõ ràng đang hướng tới sự sụp đổ, nhưng hầu hết mọi người — ngay cả những người biết rằng biến đổi khí hậu là có thật — đều nghĩ rằng nền kinh tế có thể tiếp tục tăng trưởng mãi mãi, miễn đó là “nền kinh tế xanh”.
Trước hết, không có cái gì gọi là nền kinh tế xanh cả. Để tạo ra năng lượng tái tạo và xe điện, chúng ta phải phá hủy hệ sinh thái để có thể khai thác kim loại đất hiếm. Và để sản xuất nhựa, thép, xi măng và các thành phần khác dùng làm tấm pin mặt trời và tua-bin gió, chúng ta phải cần dầu mỏ. Không có gì là “xanh” trong bất kỳ những thứ trên.
Thứ hai, ngay cả khi chúng ta tìm thấy nguồn năng lượng sạch vô tận, thì sự tăng trưởng vô tận vẫn là điều không thể. Nếu mức sử dụng năng lượng tiếp tục tăng ở tỷ lệ 2,3% mỗi năm — như đã xảy ra trong nhiều thập kỷ qua — thì chỉ trong vòng 400 năm, các đại dương sẽ sôi lên vì dư nhiệt. Những định luật vật lý thật là khốn nạn.
Vì vậy, rõ ràng là sự tăng trưởng vô hạn trên một hành tinh hữu hạn là điều không thể, nhưng hầu hết mọi người đều phủ nhận thực tế cơ bản này. Ý tưởng về nền văn minh hiện đại sắp kết thúc là điều không thể tưởng tượng được đến mức họ đơn giản từ chối chấp nhận chuyện đó.
Có một số người đồng ý rằng về lâu dài, nền văn minh là không bền vững, nhưng họ vẫn tin rằng nó có thể tồn tại trong thế kỷ 21 nếu chúng ta thuyết phục được mọi chính phủ lớn ban hành các chính sách thân thiện với khí hậu. Tôi có một số tin xấu cho những người đó.
Ngay cả khi không có biến đổi khí hậu, nền văn minh vẫn sẽ sụp đổ do nguồn cung cấp nhiên liệu hóa thạch sẽ ngày càng cạn kiệt. Chúng ta lấy khoảng 84% năng lượng từ nhiên liệu hóa thạch và chúng ta cần chúng để tạo ra hàng nghìn vật dụng hàng ngày, chưa kể đến phân bón nitơ tổng hợp mà nếu không chúng, một nửa thế giới sẽ chết đói. Nhưng tình hình ngày càng trở nên tồi tệ hơn…
Ngay cả khi không có biến đổi khí hậu và chúng ta có nguồn cung cấp nhiên liệu hóa thạch vô tận, nền văn minh vẫn sẽ sụp đổ do tình trạng suy giảm tính đa dạng sinh học. Chúng ta đang ở giai đoạn đầu của sự kiện đại tuyệt chủng lần thứ sáu trên Trái Đất, và có vẻ như lần này sẽ là cuộc đại tuyệt chủng xảy ra nhanh nhất từ trước đến nay.
Ô nhiễm và hủy hoại môi trường sống đang làm tổn thương Cây Sự sống (Tree of Life). Một khi côn trùng gần như biến mất và lớp đất mặt gần như thoái hóa, chúng ta sẽ không còn khả năng trồng lương thực trên quy mô lớn nữa, và đó sẽ là hồi kết cho nền văn minh hiện đại. Nhưng tình hình ngày càng trở nên tồi tệ hơn nữa…
Ngay cả khi không có biến đổi khí hậu, chúng ta có nguồn nhiên liệu hóa thạch vô tận và không có đại tuyệt chủng, nền văn minh vẫn sẽ sụp đổ do thiếu các nguồn tài nguyên quan trọng. Chúng ta đang nhanh chóng cạn kiệt đồng và các kim loại khác, thậm chí cả các tài nguyên quan trọng như cát và phốt-pho cũng sắp cạn kiệt. Nhưng dù bạn có tin hay không, tình hình thậm chí còn tệ hơn…
Ngay cả khi không có biến đổi khí hậu hoặc không xảy ra suy giảm tính đa dạng sinh học, và chúng ta có nguồn cung cấp nhiên liệu hóa thạch và tài nguyên thiên nhiên vô tận, nền văn minh vẫn sẽ sụp đổ do nạn ô nhiễm, thứ đang dần giết chết chúng ta. PFAS (hợp chất polyfluoroalkyl), còn được gọi là “hóa chất vĩnh cửu” đang tồn dư ở khắp mọi nơi. Ngay cả khi bạn rời khỏi chốn văn minh đô thị và tập hứng nước mưa để dùng, bạn vẫn sẽ tiêu thụ một lượng PFAS ở mức vượt xa giới hạn an toàn do EPA (United States Environmental Protection Agency – Cục Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ) đặt ra.
Hạt vi nhựa cũng có mặt ở khắp mọi nơi, từ đáy vực sâu Mariana đến những vùng tuyết hoang sơ ở Nam Cực. Chúng có trong thực phẩm chúng ta ăn và không khí chúng ta hít thở, và các bà mẹ truyền chúng cho con mình qua sữa mẹ.
Chúng ta vẫn không biết được hậu quả lâu dài của việc phát tán hạt vi nhựa khắp thế giới, nhưng chúng tôi biết rằng chúng đang gây hại cho động vật hoang dã và vấn đề đang trở nên tồi tệ hơn theo cấp số nhân. Các hạt vi nhựa thường mang theo chất gây ung thư, điều này có thể giải thích cho tỷ lệ ung thư ngày càng tăng và số lượng tinh trùng ngày càng thấp.
Đó là lý do tại sao chỉ riêng nạn ô nhiễm cũng sẽ gây ra cuộc khủng hoảng về nhân khẩu học và chăm sóc sức khỏe nghiêm trọng, đến mức cuối cùng sẽ phá hủy nền văn minh hiện đại. Nhưng tất nhiên, sự kết hợp của biến đổi khí hậu, sản lượng đỉnh khai thác dầu mỏ (peak oil), tình trạng suy giảm tính đa dạng sinh học và khan hiếm tài nguyên sẽ gây ra điều đó trước tiên.
Điều tôi đang cố nói với bạn là thật vô vọng. Chúng ta không thể cứu nền văn minh hiện đại này đâu.
Một số người tỏ ra tức giận khi tôi nói ra những điều như vậy. Họ buộc tội tôi đã lấy đi niềm hy vọng của mọi người và khiến họ trở nên thờ ơ. Và gần đây, đã có rất nhiều bài báo phàn nàn về những kẻ chuyên phát tán tin đồn về tận thế do khủng hoảng khí hậu, và nói rằng họ đang thay thế những kẻ phủ nhận biến đổi khí hậu.
Dưới đây là lý do tại sao điều đó thật là nhảm nhí.
Hãy tưởng tượng một bác sĩ biết bệnh nhân của mình bị ung thư giai đoạn cuối. Bà ấy đang định báo tin xấu cho anh ta thì một bác sĩ khác ngăn lại và nói, “Cô không thể nói với anh ấy rằng anh ấy sẽ chết! Nếu làm vậy, anh ấy sẽ chán nản. Cô nên nói với anh ấy rằng vẫn còn hy vọng đấy.”
Tất nhiên, điều đó sẽ thật ngớ ngẩn. Anh ta cần biết mình sắp chết để có thể cảnh báo những người thân yêu, sắp xếp công việc, quyết định cách trải qua những ngày cuối đời của mình như thế nào và tìm ra cách kiểm soát nỗi đau đớn.
Tương tự, mọi người cần biết rằng nền văn minh đang lụi tàn để họ có thể cảnh báo cho nhau, sắp xếp công việc của mình, quyết định cách trải qua những ngày cuối cùng như thế nào, và tìm ra cách giảm thiểu đổ vỡ.
Hãy tưởng tượng việc bác sĩ nói với bệnh nhân về căn bệnh ung thư nhưng cũng đảm bảo với anh ấy rằng vẫn còn hy vọng. Thay vì dành thời gian cho những người thân yêu và làm hòa với cái chết của mình, anh này lại dành thời gian tìm kiếm những phương pháp chữa bệnh thần kỳ và lãng phí tiền của vào những loại thuốc giả tạo chẳng mang lại kết quả nào hết. Bằng cách này, anh ta khiến gia đình của mình đau buồn hơn và để lại cho họ ít dự trữ tiền bạc hơn khi phải ra đi.
Đây là lý do tại sao các bác sĩ thường không tạo cho người bệnh thứ hy vọng hão huyền. Điều đó thật tàn nhẫn và vô đạo đức. Việc nói với mọi người rằng chúng ta vẫn còn có thể cứu vớt nền văn minh này cũng là một điều tàn nhẫn và phi đạo đức.
Chừng nào mọi người còn tin rằng chúng ta có thể cứu nền văn minh này, họ vẫn sẽ tiếp tục công việc kinh doanh như thường lệ trong khi tìm kiếm các giải pháp chỉ khiến vấn đề trở nên tồi tệ hơn. Chắc chắn rằng, năng lượng gió và mặt trời có thể kéo dài tuổi thọ cho nền văn minh của chúng ta thêm vài năm, nhưng điều đó có nghĩa là chúng ta sẽ gây ra nhiều thiệt hại hơn cho sinh quyển, khiến sự sụp đổ không thể tránh khỏi trở nên đau đớn hơn nhiều.
Tuy nhiên, nếu mọi người chấp nhận rằng nền văn minh hiện đại là không bền vững, họ sẽ bắt đầu học cách sửa chữa mọi thứ, từ việc tự gieo trồng lương thực, sử dụng ít năng lượng hơn hoặc nỗ lực tái sử dụng và tái chế rác thải.
Trong khi đó, giới chính phủ sẽ có thể bắt đầu củng cố cơ sở hạ tầng, tiến hành hỗ trợ cách nhiệt nhà cửa và các tòa nhà, di dời người dân ra khỏi vùng duyên hải, và khuyến khích nông dân chuyển từ độc canh sang nuôi trồng thủy sản.
Tất nhiên là, không giải pháp nào trong số này có thể ngăn chặn sự sụp đổ, nhưng thay vì diễn ra đột ngột và kịch tính, tiến trình sụp đổ sẽ diễn ra chậm lại và ít đau đớn hơn.
Đó là lý do tại sao ý nghĩ cho rằng, những người hay phát tán tận thế do khủng hoảng khí hậu cũng tệ hại như những kẻ phủ nhận sụp đổ khí hậu, khiến tôi tức giận. Những kẻ phủ nhận biến đổi khí hậu muốn đẩy nhanh tốc độ kinh doanh như thường lệ, mà điều này sẽ phá hủy sinh quyển và gây ra những đau khổ không thể tưởng tượng được. Còn những người có chủ trường nói thật về ngày tận thế do khủng hoảng khí hậu thì muốn ngưng tăng trưởng kinh tế và bảo vệ thế giới tự nhiên càng nhiều càng tốt.
Những người phủ nhận biến đổi khí hậu và những người có xu hướng loan báo ngày tận thế hoàn toàn không giống nhau, và nếu chúng ta so sánh họ tương tự nhau thì vừa tỏ ra ngu dốt vừa xúc phạm họ.
Vì vậy, để trả lời câu hỏi nơi chủ đề của bài viết này… Đúng vậy, chúng ta nên nói với càng nhiều người càng tốt rằng đã quá muộn để cứu nền văn minh. Một khi biết chấp nhận thực tế này, chúng ta có thể ngừng lãng phí thời gian vào những giải pháp được gọi là chỉ làm cho vấn đề trở nên tồi tệ hơn và bắt đầu chuẩn bị cho một tương lai không có tất cả những tiện ích hiện đại mà chúng ta coi là đương nhiên.
Trên hết, chúng ta có thể học cách trân trọng những người thân yêu của mình, trân trọng vẻ đẹp của thiên nhiên và tận hưởng khoảng thời gian còn lại.
Phần chia sẻ ý kiến