Theo một nghiên cứu sơ bộ về bộ gene virus được lấy mẫu từ những người bị nhiễm ở Trung Quốc và các nơi khác trong giai đoạn đầu của đại dịch, SARS-CoV-2, virus gây bệnh COVID-19, có thể đã lây từ động vật sang người rất nhiều lần.

Một số nhà nghiên cứu cho biết nếu nghiên cứu này được xác nhận bởi các phân tích tiếp theo, thì các phát hiện mới sẽ gia tăng trọng lượng cho giả thuyết rằng, đại dịch COVID-19 có nguồn gốc từ nhiều chợ ở Vũ Hán, và khiến cho giả thuyết “SARS-COV-2 đã trốn thoát khỏi một phòng thí nghiệm” ít có khả năng xảy ra. Nhưng dữ liệu này vẫn cần được xác minh, và các phân tích trong nghiên cứu vẫn chưa được bình duyệt bởi giới chuyên gia khác.

Các sơ đồ giải trình tự bộ gene virus sớm nhất, lấy từ những người bị nhiễm bệnh vào cuối năm 2019 và đầu năm 2020, được chia thành hai dòng lớn, gọi là A và B, và mang các khác biệt di truyền quan trọng.

Dòng B đã trở thành dòng virus chiếm ưu thế trên toàn cầu và bao gồm các mẫu lấy từ những người đến đi chợ hải sản Hoa Nam ở Vũ Hán, nơi cũng bán động vật hoang dã. Dòng A thì lây lan trong Trung Quốc và bao gồm các mẫu lấy từ những người có mối liên hệ với các khu chợ khác ở Vũ Hán.

Một câu hỏi quan trọng là hai dòng virus này có quan hệ với nhau như thế nào. Nếu virus thuộc dòng A tiến hóa từ virus thuộc dòng B, hoặc ngược lại, thì điều đó có nghĩa là tổ tiên của loài virus này chỉ nhảy một lần từ động vật sang người. Nhưng nếu hai dòng trên có nguồn gốc riêng biệt, thì có thể đã xảy ra nhiều sự kiện lây lan khác nhau.

CÚ ĐÂM CHÍ TỬ

Phân tích mới nhất – được đăng trên diễn đàn thảo luận virological.org – đang làm gia tăng thêm sức nặng cho khả năng thứ hai bằng cách đặt câu hỏi về sự tồn tại của các bộ gene liên kết các dòng virus này.

Robert Garry, một nhà virus học thuộc Đại học Tulane ở Tp. New Orleans, bang Louisiana (Hoa Kỳ), cho biết, phát hiện này có thể là “cú đâm chí tử” vào giả thuyết mầm bệnh SARS-CoV-2 bị rò rỉ khỏi phòng thí nghiệm chứ không phải bắt nguồn từ việc buôn bán động vật hoang dã. Nhưng những chuyên gia khác nói rằng cần phải nghiên cứu thêm, đặc biệt là với dữ liệu về giải trình bộ gene hạn chế trong thời kỳ đầu của đại dịch. Ts. Garry nói:

“Đó là một nghiên cứu rất quan trọng. Nếu bạn có thể chứng minh rằng A và B là hai dòng riêng biệt và có hai điểm lây lan dịch bệnh, thì điều này sẽ loại bỏ quan điểm rằng mầm bệnh có nguồn gốc từ một phòng thí nghiệm.”

Theo David Robertson, một nhà virus học tại Đại học Glasgow (Vương quốc Anh), những phát hiện này “phù hợp với việc có ít nhất hai lần virus SARS-CoV-2 bắt đầu xâm nhập vào quần thể con người”.

Dòng A và B được xác định bởi hai sự khác biệt chính yếu về chuỗi nucleotide. Nhưng một số bộ gene lấy được từ thời điểm sớm nhất khi dịch bệnh bắt đầu bùng phát lại có sự kết hợp của những điểm khác biệt này. Trước đây, giới nghiên cứu cho rằng những bộ gen này có thể là bộ gen của virus ở các giai đoạn tiến hóa trung gian liên kết giữa hai dòng chính.

Nhưng các nhà nghiên cứu đưa ra phân tích mới này đã xem xét chúng một cách chi tiết và nhận thấy có một số vấn đề.

CHIẾC LƯỢC 5 RĂNG

Họ đã phân tích 1.716 bộ gene của virus SARS-CoV-2 trong một kho lưu trữ bộ gene trực tuyến phổ biến có tên là GISAID, mà chúng được thu thập trước ngày 28 tháng 2 năm 2020, và đã xác định được 38 bộ gene ‘có đặc điểm trung gian’ như vậy.

Nhưng khi xem xét kỹ hơn các trình tự mã di truyền, họ phát hiện ra rằng rất nhiều trình tự trong số này cũng chứa các đột biến ở những vùng khác trong bộ gene của chúng. Và họ nói rằng các đột biến này chắc chắn có mối quan hệ với dòng A hoặc với dòng B – và điều này làm mất giá trị quan điểm ​​cho rằng bộ gene virus tương ứng đã xuất hiện từ một giai đoạn tiến hóa trung gian giữa hai dòng trên.

Các tác giả nghiên cứu gợi ý rằng sai lầm xảy ra trong phòng thí nghiệm hoặc lỗi máy tính có thể xuất hiện trong trình tự sắp xếp một trong hai đột biến nơi các bộ gen “trung gian” này mà thôi. Đồng tác giả của nghiên cứu – Ts. Michael Worobey, một nhà sinh vật học tiến hóa thuộc Đại học Arizona ở Tucson (Hoa Kỳ) cho biết:

“Chúng ta càng đào sâu xem xét, thì nó càng trông giống như vậy, có lẽ chúng ta không thể tin tưởng bất kỳ bộ gene ‘có đặc điểm chuyển tiếp’ nào”.

Các nhà nghiên cứu cho biết những lỗi sắp xếp về trình tự [mã di truyền] như vậy không phải là bất thường. Richard Neher – một nhà sinh vật học ngành điện toán thuộc Đại học Basel (Thụy Sĩ), lưu ý rằng phần mềm đôi khi có thể lấp đầy khoảng trống trong dữ liệu thô với các trình tự không chính xác và những mẫu virus có thể bị nhiễm bẩn. Ông nói:

“Những lỗi như vậy không có gì đáng ngạc nhiên. Đặc biệt là trong thời kỳ đầu của đại dịch, khi các giao thức [giải trình tự] chưa được thiết lập chặt chẽ và mọi người cố gắng xuất bản dữ liệu nhanh nhất có thể.”

Một số nhà nghiên cứu được Tuần san Khoa học Nature liên hệ, là những người đã giải trình tự một số mẫu được đề cập đến trong nghiên cứu này, cho biết không có khả năng việc giải trình tự của họ gặp lỗi trong hai nucleotide quan trọng. Nhưng các tác giả nghiên cứu phản bác rằng ngay cả khi một số bộ gene được giải trình tự một cách chính xác, các phần khác của cùng bộ gene, hoặc địa điểm mà các mẫu được thu thập, vẫn cho thấy rõ ràng rằng chúng chỉ thuộc về dòng này hoặc dòng kia mà thôi.

Đồng tác giả của nghiên cứu trên, Ts. Joel Wertheim – một nhà dịch tễ học phân tử thuộc Đại học California, San Diego (Hoa Kỳ), cho biết rất khó có khả năng bất kỳ bộ gene trung gian nào kiểu như vậy thực sự là bộ gene trong giai đoạn chuyển tiếp.

Xiaowei Jiang, một nhà sinh vật học tiến hóa thuộc Đại học Xi’an Jiaotong-Liverpool ở Tp. Tô Châu (Trung Quốc), nói rằng nhóm thực hiện nghiên cứu phải xác minh những phát hiện của họ bằng cách lấy “dữ liệu giải trình tự thô ban đầu của càng nhiều bộ gene càng tốt”.

RẤT NHIỀU CHỢ

Nếu virus đã thực sự nhảy giữa động vật và người trong một số trường hợp, thì thực tế rằng các dòng A và B có liên quan đến những người đã đến thăm các khu chợ khác nhau ở Vũ Hán cho thấy rằng nhiều cá thể động vật, thuộc một hoặc nhiều loài, đang mang tổ tiên/nguyên bản của virus SARS-CoV-2 có thể đã được vận chuyển khắp Tp. Vũ Hán, lây nhiễm cho người dân ít nhất ở hai địa điểm.

Một nghiên cứu được công bố vào tháng 6 cho thấy các động vật sống khá nhạy cảm với virus SARS-CoV-2, chẳng hạn như gấu mèo (racoon) và chồn (mink), được bán ở nhiều chợ tại Vũ Hán. Các nghiên cứu trước đây về virus gây ra hội chứng suy hô hấp cấp nặng (SARS) đã kết luận rằng virus này cũng có thể nhảy từ động vật sang người nhiều lần.

Theo Ts. Garry, nếu được xác minh là đúng, nghiên cứu mới nhất này sẽ có nghĩa rằng, kịch bản về một nhà nghiên cứu vô tình bị lây nhiễm trong phòng thí nghiệm và sau đó làm lây lan virus ra quần thể dân cư sẽ phải xảy ra đến hai lần. Ông cho biết nhiều khả năng cho thấy đại dịch bắt nguồn từ việc buôn bán động vật hoang dã hơn.

Để thu thập thêm chứng cứ, nhóm nghiên cứu đằng sau phân tích mới này hiện đang lên kế hoạch chạy các mô phỏng máy tính để kiểm tra mức độ phù hợp của nhiều nguồn lây lan với sự đa dạng của các bộ gene virus SARS-CoV-2 đã biết.