Ông John Remus – hiện đang làm việc cho Binh chủng Công binh Lục
quân Hoa Kỳ (United States Army Corps of Engineers) và cũng là người
chịu trách nhiệm điều khiển nguyên một hệ thống khổng lồ của 6 đập thủy
điện dọc theo con sông Missouri, điều tiết lượng lưu lượng nước chảy dài
hơn 3.200km vào khu vực trung tâm nước Mỹ, qua 10 tiểu bang của quốc
gia này và 2 tỉnh của Canada. Thế nhưng, hệ thống đập này được thiết kế
trong thời đại cũ, khi mà khí hậu ôn hòa và không đủ khả năng đối phó
với khí hậu biến đổi cùng các sự kiện thời tiết cực đoan của nó.
Rõ ràng, là đối với Remus, ông sẽ không có nhiều chọn lựa bình an để làm công việc của mình.
Hôm 20/3/2019 vừa qua, một cơn bão gây mưa lớn đánh vào vùng thượng
nguồn miền Trung Tây nước Mỹ, đổ một lượng nước lớn xuống trên vùng đất
đang bị đóng băng cứng như bê tông do trải qua sự kiện gió xoáy Bắc Cực
vài tháng trước đó. Thế là thay vì được thấm hút và thẩm thấu vào lòng
đất, toàn bộ khối lượng nước mưa khổng lồ này – cộng thêm với lượng nước
băng tan do mưa và dòng lũ cày lên lớp băng trên mặt đất, đổ thẳng
xuống dòng Missouri và các nhánh phụ lưu của nó, tạo nên một quả bom
nước chưa từng có trong lịch sử đổ xuống vùng hạ lưu.
Là người
chịu trách nhiệm chính, John Remus có nên chặn lại dòng Missouri đang
phát cuồng lên hay không? Liệu điều đó có làm vỡ tan con đập đầu tiên ở
thượng nguồn, tống đi một bức tường nước cao hơn 13,5 mét? Hay ông sẽ
giảm bớt áp lực nước bằng cách mở cửa xả của các con đập, và do đó gây
ngập lụt các thị trấn, nhà cửa và nông trại dưới hạ lưu cách đó hàng
trăm km.
Remus hồi tưởng lại: “Bản tính con người luôn nghĩ rằng
chúng ta là chủ nhân ông của thế giới tự nhiên, vị chúa tể của sáng tạo.
Thế nhưng, có những giới hạn không thể ngờ đến.” Và cơn bão tuần trước
là một trong những thứ khiến ông nhận ra giới hạn của mình, vì đã gây
rắc rối to cho ông trong việc kiểm soát hệ thống đập trên dòng Missouri.
Cuối cùng, người chỉ huy hệ thống đã phải chịu thua áp lực của tự nhiên
và mở cửa xả con đập Gavins Point, vì nó là điểm đầu tiên đón dòng nước
lũ kéo đến, cũng như nó không được thiết kế để chặn một lưu lượng nước
khổng lồ ập đến như vậy. Nếu con đập vỡ ra, bức tường nước đổ xuống vùng
hạ lưu còn khủng khiếp hơn. Sau khi mở cửa xả, ở thời điểm cực độ, gần
3.000 m3 nước đã tràn qua con đập trong mỗi giây – tương đương với lượng
nước đổ xuống từ Thác Niagara, lao đi và hòa vào dòng sông với tốc độ
kinh khủng. Sau đó, vì nước băng tan đổ vào thêm từ các dòng nhánh của
Missouri, John Remus bắt buộc phải mở thêm cửa xả tại con đập Spencer có
độ tuổi gần nửa thế kỷ và nhiều con đập cũ kỹ khác phía dưới đập Gavins
Point. Kết quả là một cơn lũ nhấn chìm các tiểu bang Missouri, Iowa,
Kansas và Nebraska. 1/3 diện tích căn cứ không quân Offutt gần Omaha
cũng bị ngập, bao gồm cả đường băng. Mực nước sông Little Sioux – một
dòng nhánh của Missouri – hầu như dâng lên gần 5 mét chỉ trong 1 ngày.
Ít nhất 3 người dân bị chết vì cơn lũ, và nước Mỹ ban bố tình trạng khẩn
cấp tại 4 tiểu bang.
John Remus nói: “Các khoa học gia cho rằng,
ở lưu vực Missouri, người Mỹ sẽ chứng kiến nhiều thái cực khí hậu xảy
ra trong tương lai — các cơn lũ dài hơn và nghiêm trọng hơn, cũng như
các cơn hạn hán lâu hơn và khủng khiếp hơn.” Rõ ràng là, vào thời điểm
tuần trước, ông không có “bất cứ lựa chọn nào ngoại trừ những thứ tệ
hại.” Ông đã được huấn luyện để điều hành một hệ thống đập với các tính
toán chi li về mặt khoa học để cân bằng lưu lượng nước giữa mỗi con đập,
tính toán áp lực của nước để chia sẻ dòng chảy từ vùng thượng lưu đến
hạ lưu sao cho hài hòa nhất để bảo vệ người dân. Thế nhưng, Remus phải
thừa nhận rằng, khi cơn lũ ập xuống, mọi nỗ lực cân bằng lưu lượng dòng
nước bị phá sản hoàn toàn.
Còn nhớ trong lịch sử, dòng Missouri
là một con sông rộng và chảy quanh co, chỗ nông chỗ sâu dễ gây mắc cạn
tàu hơi nước. Tính khí con sông này hay nóng nảy, dễ nổi cơn thịnh nộ
gây ngập lụt, cho đến đầu thập kỷ 1940, Quốc Hội Hoa Kỳ phê chuẩn xây
dựng các đập thủy điện lớn để điều tiết lượng nước và hệ thống đê bao để
bảo vệ khu vực dân cư sống dọc theo con sông. Nhờ đó, qua thời gian,
dòng sông trở nên hẹp và sâu hơn, tạo điều kiện cho thuyền bè qua lại dễ
dàng hơn. Kể từ khi xây dựng đê bao, 522.000 mẫu đất nằm trong khu vực
ngập lụt ngày xưa đã có thể được canh tác và chăn nuôi gia súc. Kể từ
khi xây dựng các con đập, khu vực thành phố Kansas và Omaha không bị
ngập lụt nữa. Lượng điện năng thu được từ các con đập cũng dư thừa, giúp
cả khu vực các tiểu bang lân cận phát triển kinh tế nhanh chóng. Dòng
sông hiền hòa trở lại làm cho người dân yên tâm làm ăn và sinh sống.
Sau thảm họa ngày 20/3, dân Mỹ tỏ ra giận dữ vì những thiệt hại họ phải
gánh chịu. Nước cuốn trôi mọi thứ – đậu nành, gia súc, nhà cửa, sự giàu
có thịnh vượng của những người nông dân và thổ dân da đỏ địa phương.
Nước làm sạt lở và hư hỏng địa hình đất nông trại. Nước ngập lên đến mái
nhà ở Hamburg, Iowa. Nước tràn vào các bồn chứa dầu diesel và gây hư
hỏng nhà máy xử lý nước sạch. Nước biến đường phố thành kênh mương.
Vậy điều gì đã xảy ra vào tuần trước? Chẳng phải người Mỹ đã làm “đúng quy trình” và đã phải xả đập “đúng quy trình” hay sao? Cơn lũ tệ hại nhất trong lịch sử nước Mỹ bắt nguồn từ việc xả lũ từ các con đập thủy điện trên một dòng sông đã được thuần hóa và trở nên hiền lành từ nhiều thập kỷ trước. Chẳng lẽ người Mỹ cũng bất tài và vô dụng như người Việt Nam hay sao?
Bình luận của Hành tinh Titanic:
Chính Biến
đổi Khí hậu đã làm cho con người hoàn toàn bất ngờ trước các sự kiện cực
đoan của nó. Ở Mỹ, đó là lưu lượng mưa đột biến đổ xuống nền đất đóng
băng, chảy ào ra sông ngòi và đổ xuống hạ lưu. Chính hiện tượng lốc xoáy
Bắc Cực đã gây ra cái lạnh cực độ ở miền Trung Tây nước Mỹ và sau đó là
hiện tượng thay đổi gió mùa nhanh chóng đã gây mưa lớn và băng tan
nhanh vì nước cuốn cày xới lớp băng ở mặt đất.
Ở Việt Nam, điều
tương tự cũng đang xảy ra, nhưng là do con người. Những cánh rừng phòng
hộ nằm ở địa hình có độ dốc cao trên khu vực Tây Nguyên và dãy Trường
Sơn đã bị chặt trụi đi, và khi có bất cứ cơn bão hay hiện tượng thời
tiết cực đoan nào gây ra mưa to, thì chắc chắn lượng nước đổ về các con
suối và sông sẽ rất nhanh chóng, gây lũ cuốn ập xuống miền hạ lưu. Điều
kinh khủng là lưu lượng nước khổng lồ này bị chặn lại bởi hàng trăm đập
thủy điện nằm trên thượng nguồn các con sông ở miền Trung. Cũng như John
Remus của nước Mỹ, những người chỉ huy cửa xả của các con đập này cũng
bắt buộc phải mở cửa xả “đúng quy trình”, tống đi lượng nước khổng lồ về
hạ lưu, gây thảm họa cho người dân mỗi mùa mưa bão về.
Điệp khúc
này sẽ lập đi lập lại. Cơn giận của người dân chửi rủa hệ thống đập
thủy điện cũng chẳng giải quyết được gì cả. Trong thời đại của biến đổi
khí hậu, mọi chuyện đều xảy ra dồn dập và gay gắt – và chỉ có người chịu
trách nhiệm mở cửa xả mới hiểu được gánh nặng đè trên vai mình là như
thế nào. Mọi người trách cứ, nhưng chẳng ai hiểu được rằng:
1.
Việt Nam đã bắt chước các quốc gia khác khai thác thủy điện để phát
triển kinh tế, đặc biệt là cố gắng khai thác điện nơi các khu vực nghèo,
ít tài nguyên đất đồng bằng và khó phát triển kinh tế như miền Trung
chẳng hạn. Nếu nói về lý, thì đó là phương pháp có được nguồn năng lượng
sạch sẽ và bền vững nhất – hơn nhiệt điện than đá và điện nguyên tử. Hệ
thống các con sông ở miền Trung cũng khá lý tưởng để làm chuyện này vì
có độ dốc địa hình cao. Về mặt nào đó liên quan đến bảo tồn tự nhiên,
các dự án thủy điện ở đây còn ít gây hại nghiêm trọng cho môi trường và
hệ sinh thái hơn các dự án xây đập thủy điện mà Trung Quốc, Lào, Thái
Lan và Campuchia đang tiến hành trên dòng Mekong vĩ đại.
2. Điều
giới quy hoạch thủy điện Việt Nam không ngờ đến, chính là biến đổi khí
hậu đang gây ra những sự kiện thời tiết cực đoan và khó lường hơn trước.
Các cơn siêu bão ngậm lượng hơi nước lớn đang ngày càng có khuynh hướng
vượt qua Philippines và đảo Hải Nam để vào Biển Đông, đánh vào khu vực
Bắc Trung Bộ, Nam Trung Bộ và Đông Nam Bộ, đổ xuống một lượng nước mưa
lớn hàng nghìn mm chỉ trong vài giờ, gây lũ quét trên toàn diện triền
núi phía Đông của dãy Trường Sơn. Điều kinh khủng hơn, chính là giới cầm
quyền Cộng sản Việt Nam, cán bộ kiểm lâm đã cho phép và cấu kết với lâm
tặc và các tập đoàn lâm nghiệp khai thác và chặt hết nhiều cánh rừng
phòng hộ tại đây. Người dân Việt Nam thì thích sử dụng đồ gỗ để làm nhà
cửa, trang trí nội thất, trang hoàng đền đài… Không có cầu, sao có
cung. Thế cho nên, với các đồi núi trọc lóc, lượng nước mưa đổ xuống
không có cây rừng giữ lại để thấm xuống đất, sẽ chảy ào ra suối, sông và
ập xuống vùng thấp với tốc độ kinh khủng không gì có thể ngăn cản được.
Nếu các đập thủy điện giữ lại lượng nước này, thì chúng chắc chắn sẽ bị
vỡ nhanh chóng và sẽ càng gây thảm họa tàn khốc hơn mà thôi.
Rõ
ràng là, lòng tham của con người đang hủy diệt chính họ. Phần lớn ai
cũng đui mù khi không nhận ra rằng, việc người dân đổ xô đi mua sắm
những món đồ và hàng hóa xa xỉ được sản xuất bởi các nền công nghiệp Mỹ,
Trung Quốc, Châu Âu đang xả thải khí nhà kính làm cho nền nhiệt toàn
cầu gia tăng, khí hậu biến đổi, gây ra các cơn bão và mưa cực đoan lớn
ập xuống tại miền Trung Việt Nam. Rồi cũng chính chúng ta ủng hộ việc
chặt phá rừng bằng thị hiếu sử dụng đồ gỗ – từ nhà cửa dân sự bình
thường đến nhà villa của các quan chính quyền, đền đài, chùa chiền, nhà
thờ, và gỗ càng nguyên khối, tấm lớn thì càng tự hào khoe khoang và hãnh
diện. Dòng điện chúng ta đang sử dụng, một phần cũng từ các đập thủy
điện ở miền Trung mà ra, và dòng điện đó đang được thắp sáng một cách
bừa bãi và lãng phí cho các siêu thị, trung tâm thương mại, shop mua
bán, nhà hàng, quán nhậu… mà ở đó, chính sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ
của chúng cũng là một nguyên nhân gây ra biến đổi khí hậu khi được sản
xuất ra hoặc cung ứng cho dân chúng. Đó là một chu trình gây ra thảm
họa. Ai cũng nhúng chàm và góp phần tạo ra tai họa cả. Ai cũng đòi được
có điện để xài phí phạm, có đồ gỗ để khoe khoang, có nhậu nhẹt, ăn chơi
nhảy múa, mua sắm hàng hiệu…, nhưng khi thảm họa ập xuống trên đầu dân
nghèo, ai cũng cao giọng trách móc và bêu xấu những người mở cửa xả lũ.
Ồ, chẳng phải tất cả chúng ta đang cùng góp sức làm cho mưa to hơn, làm
cho những cánh rừng bị chặt trụi đi, làm cho dòng nước lũ chảy nhanh
hơn và nhiều hơn qua những hành động vô tâm, tham lam và kiêu ngạo của
mình? Chẳng phải chúng ta đang gây sức ép khiến cho các cửa xả lũ không
mở không được? Chẳng phải chúng ta đang tung hô những tên lãnh đạo các
cường quốc công nghiệp mỗi khi chúng đến nhà mình, bố thí cho vài hợp
đồng kinh tế chỉ để làm lợi cho nền kinh tế xả thải khí nhà kính của
chúng, nhưng tàn phá chính nền khí hậu và tương lai con cháu của chúng
ta? Hãy tự đấm ngực mình mà ăn năn sám hối đi. Chính chúng ta là kẻ đã
và đang giết đi những mạng người nghèo vô tội nằm dưới dòng hạ lưu các
con đập thủy điện ở miền Trung. Chúng ta cố ý không nhìn thấy tài sản,
nước mắt, dòng máu, mạng sống của anh chị em đồng bào đang bị cuốn đi và
hòa vào dòng điện đang bật sáng nhà của chúng ta, cũng như nằm trong
các thớ gỗ của bộ ghế sofa hoành tráng đặt trong mỗi phòng khách của
chúng ta. Chúng ta phớt lờ trước số phận của chính con cháu chúng ta
trong tương lai gần, khi biến đổi khí hậu ập xuống trên đầu chúng.
Tội lỗi của con người ngày càng chồng chất vì sự ngu dốt, kém hiểu biết, vô ý thức và thói kiêu ngạo trước thiên nhiên. Một lần nữa, hãy ăn năn sám hối trước khi mọi sự quá trễ. Và hãy thay đổi để con cái chúng ta còn biết yêu thương và tôn trọng cha ông của chúng.
Phần chia sẻ ý kiến