Rất ít người trên thế giới nhận thức được rằng một ngày nào đó, sức khỏe và tính mạng của họ lại phụ thuộc vào một con cua có dòng máu màu xanh cobalt, mang hình thù trông giống như kiểu sinh vật lạ ngoài Trái Đất trong bộ phim Alien nổi tiếng hoặc một con bọ rệp khổng lồ. Đó là loài sam biển (hay bên Mỹ thường gọi là cua móng ngựa – Horseshoe crab), đã có mặt trên Trái Đất từ cách 450 triệu năm và được xem như một dạng “hóa thạch sống” của thời tiền sử.
Loài sam này đã sống lâu còn
hơn cả loài khủng long, đã sống sót qua cả bốn cuộc đại tuyệt chủng
trong lịch sử của hành tinh xanh, nhưng giờ đây đang bị đe dọa bởi ngành
y dược, các cộng đồng đánh bắt hải sản, mất môi trường sống phù hợp,
biến đổi khí hậu, và gần đây nhất, là nạn thủy triều đỏ do tảo độc gây
ra ở bờ biển phía Đông nước Mỹ.
Dù cách đây 3 thập kỷ, số lượng
sam đầy rẫy trên biển, nhưng cho đến năm 2016, Hiệp hội Quốc tế về Bảo
tồn Tự nhiên đã phải đưa chủng loài này vào danh sách bị đe dọa. Các nhà
khoa học cho biết hiện tượng sút giảm số lượng của loài cua này báo
hiệu cái giá khủng khiếp về mặt kinh tế và sức khỏe mà con người phải
trả cho việc đánh mất tính đa dạng sinh học trên phạm vi toàn cầu.
Sự thật này đã được nhấn mạnh trong một báo cáo của Liên Hiệp Quốc mới
được công bố tháng trước, trong đó cho thấy loài người đang rút cạn
nguồn vốn tự nhiên của Trái Đất với tốc độ “đáng kinh khiếp”. Kể từ năm
1992, hơn 30% hệ sinh thái giàu có của hành tinh – giá trị được ước tính
trên tổng số chủng loài, rừng rậm, sông ngòi, biển cả và đất liền – đã
biến mất, cùng với những hậu quả lâu dài và tàn khốc, không chỉ cho
thiên nhiên mà còn đối với sức khỏe và sự tồn tại của hàng trăm triệu
người.
Dòng máu màu xanh của loài sam có chứa chất Limulus
Amebocyte Lysate (LAL), đã được dùng trong các xét nghiệm nhiễm độc công
nghiệp kể từ những năm 1970. Chỉ với 45 phút tiếp xúc với máu sam, vi
khuẩn trong người bệnh nhân sẽ nhanh chóng được khám phá ra. Kể cả đối
với một lượng vi khuẩn và siêu vi có kích cỡ tương đương 1 hạt cát trong
bể bơi, máu sam cũng đủ nhạy để phát hiện và loại bỏ đối tượng này.
Loài động vật này sẽ bị kẹp lại để lấy máu trong vòng 24 – 72 giờ.
Những cái chai đầy máu xanh của chúng sẽ được sử dụng để thử nghiệm
vaccine, nhằm kiểm tra các loại vaccine có bị nhiễm độc tố gram âm nguy
hiểm hay không. Chỉ mất 45 phút tiếp xúc với chất Limulus amebocyte
lysate (LAL) được chiết xuất từ máu sam là có thể phát hiện ra độc tố từ
vi khuẩn gram âm.
Máu sam cũng được dùng để chẩn đoán bệnh tật
và kiểm tra độc tính của thực phẩm. Chế phẩm từ máu sam có khả năng phát
hiện nhanh chóng chất endotoxin của vi khuẩn nên ở Mỹ người ta làm
thành chế phẩm lysate được dùng để chẩn đoán các bệnh nhiễm khuẩn do
khuẩn gram âm gây nên (như nhiễm trùng đường tiết niệu, nhiễm khuẩn máu ở
trẻ sơ sinh…).
Và thế là, mỗi gram chế phẩm lysate từ máu
sam có giá trị rất cao, là một trong những dung dịch đắt đỏ nhất thế
giới, với giá thị trường niêm yết từ 35.000 đến 60.000 USD/mỗi gallon
(3,78 lít).
Hiện các tập đoàn dược của Mỹ đánh bắt 430.000 con
sam mỗi năm, đâm kim vào lớp vỏ ngay gần trái tim, và hút đi khoảng 30%
lượng máu trong cơ thể sinh vật này, sau đó lại thả chúng về biển.
Nghiên cứu cho thấy có từ 5% đến 20% số sam bị chết sau khi bị hút máu,
và những con cái còn sống cũng mất khả năng sinh sản.
Số lượng
sam còn bị giết nhiều hơn thông qua kiểu đánh bắt câu mồi, và chúng còn
phải đối mặt với nhiều mối đe dọa khác như bị con người chiếm cứ các bãi
biển để làm trang trại nuôi hải sản, ô nhiễm chất thải vùng duyên hải,
biến đổi khí hậu cắt mất nguồn thức ăn và môi trường sống, và hiện tượng
thủy triều đỏ.
Các nhà khoa học tiên đoán rằng số lượng con sam
ngoài khơi bờ Đông nước Mỹ sẽ sút giảm 30% trong các thập kỷ sắp tới.
Lượng sam ở vùng Châu Á thậm chí còn giảm nhanh hơn nữa, vì người dân ở
đây còn ăn cả thịt sam sau khi hút máu của chúng. Ở Việt Nam, tất cả các
nhà hàng và quán nhậu tại nhiều bãi biển và khu du lịch miền Bắc và
Trung Bộ đều đưa sam vào thực đơn. Ngoài ra, từng có tin đồn loan ra
trong xã hội người Việt Bắc Kỳ rằng thịt và máu sam có thể chữa được
bách bệnh, kể cả bệnh ung thư! Thế cho nên người ta lùng sục để ăn sam
cho bằng được, như đang làm với sừng tê giác.
Chị Ngọc Loan (một
người Hà Nội) tâm sự trên báo điện tử amthuc365.vn: “Sam chữa được bệnh
máu trắng đấy, mình mới biết thông tin này từ những người bạn ở Mỹ. Sam
thì chắc các anh cũng biết rồi chứ, thịt của nó thơm ngon lạ kỳ, trứng
sam thì béo ngậy ăn thích phải biết, ăn con này có thể chữa được bệnh
ung thư, lấy máu làm thuốc chữa bệnh K, diệt khuẩn, thải độc, tăng cường
kháng thể. Đi đến Hạ Long thấy có nhiều người bán sam biển lắm, giá
cũng chỉ có hơn 100 nghìn/ con, nhưng hồi đó mình sợ ăn phải con so
trúng độc nên chẳng mua về. Giờ biết nó có tác dụng chữa bệnh mà tiếc
quá.”
Quay trở lại việc khai thác máu sam cho ngành dược, nhiều ý
kiến phê phán cho rằng các đạo luật hiện nay còn quá dễ dãi và ưu tiên
cho tham vọng làm giàu của loài người, nên không thể ngăn chặn được nạn
đánh bắt khủng khiếp như hiện nay.
Ông Thomas Novitsky thuộc Hiệp
hội Bảo tồn Loài Cua Móng Ngựa (loài Sam) cho biết ngành dược đã quá đề
cao tầm quan trọng của chế phẩm lysate, rồi sau đó lợi dụng những con
sam để kiểm soát chất lượng biệt dược và độ tinh ròng của quy trình sản
xuất thuốc.
Ông nói: “Lợi nhuận của họ quá lớn và họ cũng chẳng
có bất cứ nỗ lực nào để bảo tồn chủng loài này. Tăng trưởng kinh tế, lợi
tức và những ‘mối lợi’ ngay lập tức cho con người đã luôn luôn chiến
thắng nỗ lực bảo vệ và phát triển bền vững môi trường, mà qua đó bảo đảm
cho tương lai của loài người chúng ta.”
Ông còn nhấn mạnh rằng,
sự nguy hiểm chính là thế giới hiện đang tiêu diệt sự giàu có của tự
nhiên được tích lũy qua hàng triệu năm để sản xuất ra những thu nhập
ngắn hạn cho số ít người giàu. Mặc cho những cảnh báo, các chủng loài
như loài sam vẫn đang bị đe dọa. Tuổi thọ của con người đang ngày càng
phụ thuộc vào ngành cấy mô tế bào trong y học, và rủi ro của việc nhiễm
trùng máu đang tăng lên vì vi khuẩn ngày càng có khả năng chống kháng
sinh tốt hơn. Điều đó có nghĩa là sẽ cần nhiều xét nghiệm nhiễm độc hơn,
và dĩ nhiên, như một hậu quả, người ta sẽ hút máu loài sam nhiều hơn.
“Chưa rõ sam sẽ tuyệt chủng khi nào, nhưng đến lúc đó ngành y tế thế
giới sẽ đối mặt với một thời kỳ đen tối” – chuyên gia Christopher Chabot
thuộc đại học Plymouth State (Hoa Kỳ) cảnh báo.
Tóm lại, con người cũng đâu khác gì loài ma-cà-rồng huyền thoại, không bao giờ biết mệt mỏi khi hút hết máu, nguồn tài nguyên, nguồn thức ăn, nguồn năng lượng của hành tinh này để phục vụ cho quyền lực, tiền tài, danh vọng và sức khỏe của mình. Sự sống trên Trái Đất bị hút cạn để chuyển thành nguồn sinh lực cho con người, và một ngày nào đó, khi cả hệ sinh thái sụp đổ, thì thế giới trông sẽ rất giống địa ngục đích thực và tương xứng với những con ma-cà-rồng này.
Phần chia sẻ ý kiến