KỶ NHÂN SINH – ANTHOPOCENE LÀ MỘT TRÒ ĐÙA
Con người hiện đang sống trong một kỷ nguyên địa chất mới do chính chúng ta đặt tên, gọi là: Anthropocene – Kỷ Nhân Sinh. Hoặc chúng ta đã tự gán cho mình là như vậy. Trong...
Lọc theo mục lục
Con người hiện đang sống trong một kỷ nguyên địa chất mới do chính chúng ta đặt tên, gọi là: Anthropocene – Kỷ Nhân Sinh. Hoặc chúng ta đã tự gán cho mình là như vậy. Trong...
C.J. Polychroniou: Trong nhiều năm qua, ông đã tranh luận rằng hệ thống kinh tế hiện tại, được hình thành dựa trên những nguyên tắc của kinh tế học tân cổ điển, đã bỏ qua các giới...
Theo nghiên cứu mới của Đại học Bang Arizona (Arizona State University – ASU, Hoa Kỳ), cái chết có thể xảy ra ở các mức nhiệt độ thấp hơn so với ước tính khoa học đã được...
Giới nghiên cứu khí tượng cho biết, tháng 2/2024 sắp phá vỡ một loạt các kỷ lục về nền nhiệt độ, do lượng nhiệt hâm nóng toàn cầu đến từ nền sản xuất công nghiệp của con người và...
Dưới đây là phần mô tả, khuyến cáo và công bố các bản đồ cập nhật nền nhiệt cho đợt sóng nhiệt sẽ quét qua miền Nam Việt Nam trong tuần sau, từ Thứ Hai ngày 19/2/2024 đến Thứ Bảy...
Mức nhiệt cao kỷ lục, lượng khí thải kỷ lục, mức tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch kỷ lục. Cho dù Hội nghị Thượng đỉnh Toàn cầu về Khí hậu COP28 (2023) vừa diễn ra được 1 tháng, thế...
Siêu bão, đột biến khí hậu và thành phố New York bị đóng cứng trong băng giá. Đó là cách mà bộ phim bom tấn Hollywood “Ngày Kinh Hoàng – The Day After Tomorrow” (2004) mô tả...
Theo nghiên cứu khoa học hàng đầu thế giới, nền nhiệt độ trung bình toàn cầu đã vượt hơn mức nóng lên 1,5°C và có thể sẽ vượt qua ngay cả mức +2°C vào cuối thập kỷ này. Những phát...
Trong báo cáo triển vọng hàng tháng do Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Hoa Kỳ (NOAA) và Viện Nghiên cứu Khí hậu và Xã hội Quốc tế của Đại học Columbia (the International...
Trong hơn 50 năm qua, Trung tâm Cảnh báo Bão Quốc gia Hoa Kỳ (National Hurricane Center) đã sử dụng Thang đo Cấp Bão Saffir-Simpson để cảnh báo nguy cơ thiệt hại người và tài sản....
Con người hiện đang sống trong một kỷ nguyên địa chất mới do chính chúng ta đặt tên, gọi là: Anthropocene – Kỷ Nhân Sinh. Hoặc chúng ta đã tự gán cho mình là như vậy. Trong khi một số kỷ nguyên địa chất của lịch sử Trái Đất kéo dài hơn 40 triệu năm, thì chương sử mới này có lẽ chỉ bắt đầu cách đây 400 năm, khi mật độ khí carbon dioxide lắng xuống vài phần triệu trong bầu khí quyển. Hoặc có lẽ, như một hội đồng các nhà khoa học đã bình chọn hồi đầu năm 2019 rằng, kỷ nguyên này đã khởi sự từ cách đây 75 năm, khi vũ khí nguyên tử bắt đầu phát tán khắp hành tinh những đồng vị phóng xạ lạ lùng đã từng biến mất từ lâu.
Đây là những tuyên bố bất thường về mặt địa chất, một lĩnh vực đặc biệt nghiên cứu các khối đá dày hàng dặm xếp chồng lên nhau qua hàng chục triệu năm, trong đó toàn bộ dãy đá có thể được sinh ra và biến mất trong một đơn vị thời gian, với niên đại cực kỳ chính xác—như những bức hình đóng khung và ghi nhanh lại khoảng thời gian từ xa xưa—có thể xuất hiện các vạch lỗi/sai lệch với độ dài đến 50.000 năm, tương đương gần gấp 10 lần toàn bộ lịch sử loài người. Nếu việc nhắc đến một kỷ nguyên địa chất còn ngắn hơn cả một vạch lỗi [của ngay cả thuật ngữ epoch này] nghe có vẻ kỳ lạ, thì tên gọi “Kỷ Nhân Sinh – Anthropocene” cũng thế.
Vậy điều gì tạo nên thứ “kỷ nguyên” mới này của niên đại địa chất? Liệu chúng ta có xứng đáng [với tên gọi đó] hay không? Có điều chắc chắn là, con người đang có khả năng dịch chuyển một khối lượng đá khổng lồ hàng năm, định hình lại thế giới theo hình ảnh của chính chúng ta một cách rất sâu sắc. Và, vâng, chúng ta hiện đang làm biến đổi thành phần hóa học của bầu khí quyển và đại dương một cách dữ dội, theo những cách tương tự mà chỉ có trong một vài chương [địa chất] đáng sợ được chôn sâu trong lịch sử Trái Đất. Mỗi năm chúng ta thải vào không khí một lượng CO2 nhiều gấp 100 lần so với núi lửa, và chúng ta hiện đang theo dõi sự gián đoạn lớn nhất đối với chu trình luân chuyển nitơ của hành tinh này trong 2,5 tỷ năm qua. Nhưng bất chấp những nỗ lực đáng kinh ngạc này, tất cả đều chỉ là hư vô. Rất ít tác phẩm thủ công của chúng ta sẽ có thể tồn tại qua tiến trình xóa bỏ của thời gian. Nếu khoảng thời gian 100 triệu năm có thể dễ dàng san phẳng dãy Himalaya, thì San Francisco hay New York sẽ có cơ hội nào hay không?
Ý tưởng về “Kỷ Nhân Sinh – Anthropocene” là một cuộc thử thách tư duy đầy thú vị. Đối với những ai đã từng nghiên cứu kỹ bí ẩn địa tầng học của khoảnh khắc vô cùng nhỏ này trong thời gian, thì điều đó chỉ đóng vai trò như một thư mục hữu ích về những thứ vụn vặt của chúng ta mà thôi. Nhưng nó cũng có thể thổi phồng di sản của nhân loại trên một hành tinh đầy biến động và sẽ nhanh chóng phá hủy—hoặc che giấu mãi mãi—ngay cả những sáng tạo tuyệt vời nhất của chúng ta.
Những đường nét mờ ảo nhỏ nhặt vô giá trị của dấu tích mà chúng ta để lại, nằm ở nhiều góc kẹt hiếm hoi của các lục địa, nơi trầm tích tích tụ và nhanh chóng bị chôn vùi—được cất giữ an toàn trước hiện tượng xói mòn liên tục—sẽ cực kỳ khó có khả năng lộ ra ngoài bề mặt đất, tại bất kỳ khoảng thời gian nào, bất kỳ nơi nào, sau hàng chục triệu hoặc hàng trăm triệu năm nữa trong tương lai địa chất [của hành tinh này]. “Sic transit gloria mundi” – Mọi vinh quang trần thế đều thoảng qua mà thôi.
Có lẽ, một ngày nào đó, dấu hiệu của chúng ta ở trong đá sẽ được tìm thấy, nhưng chỉ khi các chuyên gia địa tầng học có đôi mắt diều hâu, đến từ chủng loài nào đó trên cây tiến hóa sự sống mà chỉ có Thượng Đế mới biết, sẽ phải lùng sục trên khắp một hành tinh Trái Đất mới mẻ đã tái định hình [ở thời gian] của họ, và nỗ lực tìm kiếm chúng ta. Nhưng họ khó có thể được đền đáp cho nỗ lực của mình. Vào điểm cuối mọi chuyến khảo sát [của họ] – sau khi lập danh mục tất cả các tầng đất đá của toàn bộ hành tinh này – cuối cùng, họ có thể được dẫn đến một địa tầng kỳ lạ, có độ mỏng như dao cạo ẩn mình ở giữa một hẻm núi sa mạc xa xôi đang bị xói mòn. Nếu sau đó, bằng cách nào đó mà những sinh vật này tìm thấy được dấu tích do nhân loại để lại với ý định gán cho lớp địa chất bất thường này một kỷ nguyên riêng của nó – bị kẹp như miếng sandwich trong những vách đá, và bị che khuất bên trên và bên dưới bởi những địa tầng khổng lồ của đá vôi, cát bột kết dính và đá phiến – thì tuyên bố này sẽ trở thành bằng chứng không gì hơn thứ chủ nghĩa đáng kinh ngạc “lấy con người làm trung tâm” của chủng loài chúng ta một chút. Trừ khi chúng ta nhanh chóng học cách tồn tại trên hành tinh này, và ở một quy mô vượt xa bất cứ điều gì mà chúng ta chưa từng chứng tỏ được trong khả năng của mình, thì những tàn tích của nền văn minh này sẽ nhanh chóng bị nuốt chửng bởi thói háu ăn của thời gian sâu thẳm.
Nếu các bạn thấy thông tin của chúng tôi hữu ích cho việc chuẩn bị thích nghi với khủng hoảng khí hậu, hãy chia sẻ và giới thiệu cho mọi người trong cộng đồng. Bạn cũng có thể góp phần vào xây dựng nội dung cho Hành tinh Titanic bằng cách tự nguyện cam kết gửi tặng một khoản tiền nhất định hàng tháng cho chúng tôi tại:
https://paypal.me/HanhtinhTitanic
Niên đại địa chất vượt xa mọi sự hiểu biết. Giả như bạn sắp bắt đầu một cuộc chạy thi marathon có độ dài 26,2 dặm (khoảng 42,1km) đại diện cho toàn bộ quá trình hồi tưởng về lịch sử của Trái Đất, thì sải bước chân dài 5 foot (khoảng 152cm) đầu tiên sẽ đưa bạn đến hai Kỷ Băng hà (Ice Ages) trước đây, tức là khoảng thời gian hơn 150.000 năm trước toàn bộ lịch sử của nền văn minh nhân loại. Nói cách khác, về mặt địa chất và theo ước tính gần đúng đầu tiên, tất cả lịch sử loài người được ghi lại hầu không đáng kể: khoảng thời gian 5.000 năm trôi qua nhanh chóng đến mức gần như kết thúc ngay khi bạn nhấc gót chân lên lần đầu tiên, bị nhồi nhét hoàn toàn vào phần cuối của một giai đoạn trung gian băng hà (còn gọi là gian băng – interglacial, thường nằm giữa hai kỷ băng hà và có nền khí hậu ấm) buồn tẻ khác ở cuối Thế Canh Tân (Pleistocene). (Giải thích thêm: Việc giai đoạn ấm áp điển hình và tạm thời này của Thế Canh Tân cũng được gán thành một kỷ nguyên riêng rẽ rất kỳ lạ — cái gọi là Thế Toàn Tân (Holocene), với đặc quyền khác hẳn với hàng chục kỷ băng hà tương tự xuất hiện trước đó — chính là một thứ “tội tổ tông” của ngành địa chất có xu hướng lấy con người làm trung tâm.)
Và nếu cuộc đua marathon của bạn tiến về phía trước đúng lúc, thì chỉ với một bước sải chân nữa, các đại dương và bầu khí quyển sẽ gần như phục hồi sau cuộc thí nghiệm hóa học hoang dại của loài người trên hành tinh này, và sẽ không còn tồn tại bất cứ dấu tích nào về nền văn minh nhân loại được ghi lại trên bề mặt của Trái Đất nữa. Một sải chân nữa sẽ đẩy bạn vào một Kỷ Băng Hà đúng kiểu “Canh Tân – Pleistocene” khác, với mực nước biển hạ thấp hơn hiện nay 400 feet (khoảng 122m). Thay vào đó, lượng nước biến mất này sẽ bị nhốt trong những tảng băng khổng lồ đang tràn xuống các lục địa, ghi dấu băng tích vào các hòn đảo trong tương lai, xóa sổ mọi thứ trên đường đi, và phun ra những dòng sông băng ở rìa đổ nát của chúng. Những mảnh đất này, ngày xa xưa, từng được gọi là Thành phố New York hay bang Illinois. Tất cả thời gian trong tương lai sẽ trải dài trước mắt bạn. Sau một dặm rưỡi (hơn 2.400m) chạy về phía trước nữa, các lục địa sẽ tái hợp thành một trong nhiều lần lặp lại của chu kỳ siêu lục địa, và các bờ biển và thung lũng núi của siêu lục địa này là nơi sinh sống của những sinh vật ngoài sức tưởng tượng. Nhân loại không những sẽ không còn là một phần của bức tranh, mà hầu như không có hồ sơ ghi nhận địa chất nào còn sót lại về chúng ta nữa cả. Không có dấu vết nào của bong bóng sinh nhật bằng nhựa, không có đống xương gà trơ trụi, không có Charlton Heston vung nắm đấm trước một gã khổng lồ ven biển nào đó. Tất cả đều sẽ bị hao mòn, phá hủy hoặc ẩn giấu mãi mãi.
Để hiểu bối cảnh này, chúng ta hãy so sánh di sản địa chất cuối cùng của loài người (có phần không công bằng) với di sản địa chất của loài khủng long — chủng loài có triều đại kéo dài nhiều kỷ nguyên và tồn tại vĩnh cửu về mặt chức năng trong 180 triệu năm, tức là kéo dài gấp 36.000 lần lịch sử của loài người được ghi lại cho đến ngày hôm nay. Nhưng bạn sẽ không bao giờ biết đến thời đại gần như vô tận này lại bị thống trị hoàn toàn bởi loài bò sát khủng khiếp nếu nhìn vào hồ sơ đá của toàn bộ nửa phía Đông trên lục địa Bắc Mỹ. Ở đây, khủng long hầu như không để lại dấu tích nào cả. Và [điều đó] không phải là vì chúng không [có mặt] ở vùng này suốt thời gian đó—với hàng triệu thế hệ khủng long đã sinh sống, đi săn, kết đôi với nhau, chết đi, tìm kiếm thức ăn, di cư, tiến hóa và có mặt trên khắp lục địa này, di chuyển lên xuống, thành từng đàn lớn và trong các cuộc phục kích đơn độc. Nhưng số lượng địa điểm trong toàn bộ khoảng thời gian khổng lồ đó và [có phạm vi] trải rộng trên hàng ngàn dặm/kilomet vuông này, nơi dấu vết của chúng có thể được bảo tồn—hoặc không bị phá hủy do xói mòn địa chất sau này, hoặc tình cờ bị lộ ra trên bề mặt đất ngày nay—đã hoàn toàn biến mất tăm.
Vâng, hàng tỷ xác khủng long đã chết và bị chôn vùi vào lòng Trái Đất ở nơi đây trong khoảng thời gian này, và đã có hàng nghìn tỷ bước chân khủng long khác được ép vào bề mặt Trái Đất, nhưng ngày hôm nay hầu như không còn chút dấu vết nào. Có một ít dấu chân rời rạc khó hiểu nằm ven hồ nước đại diện cho toàn bộ sự góp mặt của chúng vào Kỷ Tam Điệp (Triassic). Một số mảnh xương và dấu chân được bảo tồn một cách kỳ diệu ở New England và vùng Nova Scotia là tất cả những gì còn sót lại từ toàn bộ Kỷ Jura Sớm (Early Jurassic epoch) kéo dài 27 triệu năm. Không có dấu vết nào của loài khủng long còn sót lại từ Kỷ Jura Muộn (Late Jurassic) kéo dài 18 triệu năm cả. Một nắm xương từ một lớp địa chất ở Maryland đại diện cho toàn bộ Kỷ Phấn Trắng Sớm (Early Cretaceous) kéo dài 45 triệu năm; Kỷ Phấn Trắng Muộn (Late Cretaceous) chỉ để lại vết tích của loài khủng long Hadrosaurus ở New Jersey, và một phần của loài khủng long bạo chúa (Tyrannosaur) ở Alabama, nhưng chủ yếu bao gồm những mảnh xương và răng không mấy ấn tượng bao trùm 34 triệu năm còn lại của thời kỳ được ghi dấu nhiều nhất này trên Trái Đất, có lẽ cho đến ngày tận thế. Nếu ai đó muốn biết tác động của 10, 100 hoặc 1.000 năm như thế nào, bị chôn vùi trong khoảng thời gian bao la này (hoặc thậm chí tệ hơn, tại một số nơi cụ thể nào đó ở lục địa Bắc Mỹ), thì xin chúc may mắn nhé.
Sự khan hiếm [dấu vết hóa thạch] đáng kinh ngạc này có thể được giải thích bởi thực tế rằng, không có nhiều tảng đá còn sót lại sau những khoảng thời gian lâu dài khắc nghiệt trên toàn vùng rộng lớn này. Và ngay cả trong số những tảng đá còn sót lại và lộ ra trên bề mặt đất ngày nay, các điều kiện để bảo quản tốt hóa thạch đều rất hiếm. Mỗi hóa thạch có một phép màu riêng, được lấy mẫu ngẫu nhiên từ gần 200 triệu năm lịch sử—tương tự như một vài trang sách trong cả một thư viện bị gió thổi bay [ra ngoài cửa sổ để chúng ta là người tìm thấy và đọc được].
Giả như, trong 7.000 năm cuối cùng của triều đại khủng long, loài này trở nên siêu thông minh, đã có khả năng xây dựng được một nền văn minh tân tiến, bắt đầu có khả năng khai thác mỏ trên các thiên thạch, và làm được điều như thế trong nhiều thế kỷ trước khi lỡ bỏ quên một tảng thiên thạch khi tính toán quỹ đạo của nó, khiến tảng đá vũ trụ dài sáu dặm (khoảng 9,6m) nổi tiếng mang ý nghĩa tiễn biệt đó rơi xuống Trái Đất một cách vô nghĩa—thì giai đoạn lịch sử đó cũng hầu như không thể biết được [ngày hôm nay]. Tất cả những gì chúng ta biết, là đã có một tiểu hành tinh va vào [Trái Đất], và các hóa thạch trong hàng triệu năm sau trông rất khác so với của hàng triệu năm trước đó.
Đó là tất cả những gì mà 180 triệu năm thống trị mang lại cho bạn trong hồ sơ hóa thạch. Vậy thì, vài thập kỷ văn minh công nghiệp sẽ mang lại cho chúng ta điều gì? Đây là câu hỏi trọng tâm dành cho Kỷ Anthropocene—một kỷ nguyên được cho là đã bắt đầu, không phải từ hàng chục triệu năm trước, mà có lẽ là từ thời chính quyền Truman (tổng thống thứ 33 của Hoa Kỳ, người ra lệnh ném hai quả bom nguyên tử xuống Nhật Bản trong Chiến tranh thế giới thứ 2). Liệu ảnh hưởng của chúng ta trên hồ sơ đất đá có thực sự sâu sắc đến mức các chuyên gia địa chất của 100 triệu năm sau, dù họ là ai, khi nhìn lại và bị cám dỗ đến mức phải tuyên bố vài thập kỷ hoặc thế kỷ qua được xem là một kỷ nguyên “hàng thật giá đúng” theo định nghĩa của nó?
Một điều quan trọng cần ghi nhớ về cổ sinh vật học là hầu hết các lớp đá lộ ra trên bề mặt có ghi dấu hóa thạch đều nằm ở biển – nghĩa là chúng đến từ đáy biển. Do đó, chúng ta có được độ phân giải rõ nét hơn nhiều về lịch sử sự sống ở đại dương so với trên đất liền. Đó là bởi vì phần lớn biển là nơi trầm tích lắng xuống. Mọi thứ tan vỡ trên đất liền và nói chung bị phá hủy bởi thời tiết và hiện tượng xói mòn, rồi bị cuốn ra biển dưới dạng cát, phù sa và dung dịch hòa tan. Nếu thiên nhiên không ngừng tạo ra các dãy núi mới, thì bề mặt Trái Đất sẽ nhanh chóng trở nên bằng phẳng. Vâng, một số thành phố, chẳng hạn như New Orleans, Dhaka và Bắc Kinh, nằm trong các lưu vực trầm tích đang sụt lún và thoạt nhìn có vẻ là những ứng cử viên đầy hứa hẹn để được bảo tồn về sau [trong lòng đất]. Nhưng như ví dụ về loài khủng long cho thấy, cơ hội cho bất kỳ trường hợp trầm tích vùng châu thổ nuốt chửng được một thành phố trong khoảng thời gian chỉ dài vài thế kỷ, với đủ may mắn để không chỉ được chôn lấp và bảo tồn an toàn, mà sau đó còn không bị phá hủy — trong cơn háu đói của một vùng hút chìm mảng địa chất, hoặc bị sụp xuống độ sâu gần lò rèn thanh tẩy của lớp vỏ Trái Đất, hoặc bị xé nát trong một số vụ va chạm lục địa kiến tạo núi — để rồi sau đó, sau tất cả những biến động rủi ro nói trên, có thể tự thể hiện chúng ra, tại một thời điểm nhất định trong tương lai xa, với đủ sự may mắn kỳ diệu để được đẩy lên một cách tình cờ, vừa đủ để lộ ra trên bề mặt, nhưng ở độ cao không quá lớn và bị phá hủy nhanh chóng do hiện tượng xói mòn…, [vâng, cơ hội đó] gần như là con số không. Ở Vườn quốc gia Grand Canyon (Hẻm Núi Lớn), và phần lớn miền Tây Nam Hoa Kỳ (và thậm chí trên toàn thế giới), giữa các lớp đá tạo thành [riêng rẽ] thường có khoảng cách hàng tỷ năm. Lịch sử đó – và mãi mãi từ thuở xưa – dù có thể tuyệt vời đến thế nào ở khu vực này trên thế giới, sẽ không bao giờ tìm lại được.
Điều này thậm chí còn tệ hơn đối với quá trình bảo tồn lâu dài [nền văn minh] của chúng ta—rất lâu sau cơn sốt khí nhà kính nhân tạo ngắn ngủi của loài người—chúng ta rất có khả năng sẽ quay lại lịch trình được thiết lập như thường lệ và trở về Kỷ Băng Hà (Ice Age) ghê gớm trong nửa triệu năm tới. Điều này có nghĩa là mực nước biển—sau khi được nâng lên do chính bàn tay con người trong những thiên niên kỷ tới và có thể chôn vùi nhiều khu định cư ven biển trong lớp trầm tích (điều đó là tốt cho quá trình tạo ra hóa thạch)—cuối cùng sẽ hạ xuống hàng trăm feet (vài chục mét) so với mức hiện nay, phơi trần các thềm lục địa có độ sâu thấp, cùng với những thành phố và các bãi rác thải tráng lệ từng bị nhấn chìm, ra trước các đợt gió lạnh gây xói mòn (điều này không tốt cho quá trình hóa thạch), nơi chúng hầu như sẽ biến vào hư không. Trong khi đó, nửa trên lục địa của chúng ta sẽ bị quét sạch bởi các tảng băng. Những bãi băng đơn điệu và bằng phẳng trải dài xa xăm trước mắt.
Nhưng chúng ta sẽ để lại những gì dưới đáy biển, nơi hình thành hầu hết đá trầm tích, nơi chứa hầu hết các hóa thạch, và là nơi chúng ta có cơ hội tốt hơn một chút để ghi lại thứ “kỷ nguyên” kéo dài chỉ hàng thập kỷ của chúng ta ở trong đá? Ái chà, nhiều trầm tích biển trong hồ sơ hóa thạch đã được tích lũy, trải qua vô số niên kỷ, từ lớp màn kết tủa dày đặc của sinh vật phù du và phù sa, với tốc độ không quá một centimet trên mỗi một nghìn năm. Nếu căn cứ vào thước đo mơ hồ này (và vị trí phát triển hiện tại của chúng ta với tư cách là một loài), thì mười centimet bùn lắng dường như là một mục tiêu lạc quan ghi dấu lại nền văn minh loài người.
Một chục centimet là một kỷ nguyên đáng thương hại, nhưng có được gọi là “kỷ nguyên” hay không, thì đó sẽ là một tầng địa chất cực kỳ thú vị. Thật cám dỗ khi nghĩ rằng vẫn còn vài dấu vết lưu lại về cuộc thử nghiệm vũ khí nguyên tử. Ngọn lửa Prometheus do Dự án Manhattan thắp lên là một phát minh có khả năng thay đổi Trái Đất, thứ bụi phóng xạ kỳ lạ của nó sẽ đông cứng lại dưới một hình thức nào đó như một dấu hiệu địa chất không thể nhầm lẫn đánh dấu Kỷ Nhân Sinh – Anthropocene. Nhưng đồng vị phóng xạ tồn tại lâu nhất từ bụi phóng xạ lắng xuống, chẳng hạn như đồng vị iodine-129, có chu kỳ bán rã dưới 16 triệu năm. Nếu đã từng có một vụ thảm sát hạt nhân xảy ra ở Kỷ Tam Điệp – Triassic, giữa các chiến binh thằn lằn khổng lồ đi hai chân (prosauropods), thì chúng ta [ngày nay] sẽ không biết về sự kiện này đâu.
Còn thứ nào khác trong [thời đại của] chúng ta có thể được lấy mẫu từ mảnh đá xuất phát từ bùn lầy dưới đáy biển sâu này—những lớp đất sét và đá phiến mang đặc điểm Anthropocene này hay không? Hãy đưa nó qua máy quang phổ khối và bạn sẽ thấy câu chuyện về toàn bộ hành tinh trong khoảng thời gian kỳ lạ này được mã hóa trong các thành phần của đá, về một Cuộc Đảo Lộn Vĩ Đại (Great Derangement) của các hệ thống trên Trái Đất bởi nền văn minh này. Bạn sẽ thấy việc bơm hàng trăm tỷ tấn carbon nhẹ vào bầu khí quyển với tốc độ nhanh như chớp của chúng ta, được ghi dấu bởi sự lệch lạc kỳ lạ giữa các đồng vị carbon ở trong lớp đá này – giống như với lớp đá đến từ nhiều thảm họa xáo trộn chu trình [tuần hoàn] carbon [từng xảy ra] trước đây trong lịch sử Trái Đất. Xung đột nóng lên toàn cầu khổng lồ do thảm họa carbon này tạo ra sẽ được ghi lại bằng các đồng vị oxy nữa. Các đồng vị lưu huỳnh, nitơ, thallium và uranium trong những loại đá này (chỉ đề cập đến một số ít) sẽ thì thầm với bạn—một lần nữa, bằng những đường ngoằn ngoèo trên biểu đồ—rằng đại dương toàn cầu đã mất nhiều oxy trong khoảng thời gian ngắn ngủi nhưng bí ẩn này. Đồng vị Strontium sẽ cho bạn biết rằng quá trình phong hóa đá đã tăng tốc đáng kể trên toàn thế giới trong vài chục nghìn năm, khi những cơn bão dữ dội, oi nóng, tấn công các tảng đá và làm xói mòn các lục địa trong cơn sốt ngắn do khí CO2 gây ra.
Nếu các bạn thấy thông tin của chúng tôi hữu ích cho việc chuẩn bị thích nghi với khủng hoảng khí hậu, hãy chia sẻ và giới thiệu cho mọi người trong cộng đồng. Bạn cũng có thể góp phần vào xây dựng nội dung cho Hành tinh Titanic bằng cách tự nguyện cam kết gửi tặng một khoản tiền nhất định hàng tháng cho chúng tôi tại:
Các đồng vị có để lại dấu vết này có thể trở thành những tín hiệu lâu dài nhất của loài người, cùng nhau kể lại phần lớn câu chuyện về các thế kỷ kỳ lạ của [loài người] chúng ta, chỉ trong vài centimet đá đại dương. Chúng sẽ kể, với những ai biết cách lắng nghe, về các chu trình địa hóa hỗ trợ sự sống diễn ra rối rắm trong một chớp mắt của niên đại địa chất, được gợi ý nơi các mẫu đá nhỏ lấy từ những đường vân nổi của địa tầng kỳ lạ nằm ngăn cách giữa hàng dặm khối đá thông thường. Nhựa (plastic), hợp chất gây ô nhiễm phổ biến [hiện nay] ở đại dương, có thể được phát hiện bằng cách phân tích các mẫu nhỏ trong lớp trầm tích này – giống như nhiều dấu vết sinh học hữu cơ có trong hồ sơ hóa thạch, dưới dạng như một sự phỏng đoán về loại hydrocarbon nặng kỳ lạ. Các đỉnh [đồ thị] khiêm tốn trên máy sắc ký quang phổ sẽ đại diện cho tất cả thế giới hiện đại này. Và có lẽ, có thể, một người cực kỳ may mắn khi khảo sát lớp địa chất kỳ lạ này, xuyên qua hàng ngàn bức tường nơi hẻm núi sa mạc, sẽ phát hiện ra được một mảnh nhỏ đơn độc của thiết bị đánh cá [thời nay], bị carbon hóa và không thể nhận ra nổi, có thể nằm xen lẫn trong bóng tối của vách đá. Một số dấu vết [như vậy] sẽ “kỷ nguyên hóa” giai đoạn [địa chất] này.
Thay vào đó, di sản địa chất lâu dài nhất [mà nền văn minh loài người để lại dấu vết] chính là cuộc đại tuyệt chủng mà chúng ta đang tạo ra. Làn sóng tuyệt chủng đầu tiên do con người gây ra, cũng là đợt tàn phá kinh khủng nhất đối với động vật cỡ lớn (megafauna) sống ở trên cạn kể từ thời tuyệt chủng của khủng long, đã bắt đầu từ hàng chục nghìn năm trước, khi con người bắt đầu bành trướng ra các lục địa và đảo mới, quét sạch mọi thứ mà chúng ta thường nghĩ, chẳng hạn như là hệ động vật thuộc “Kỷ băng hà” (Ice Age)—voi ma mút (mammoths), voi răng mấu (mastodons), gấu túi khổng lồ, lười đất khổng lồ, loài thú có mai (armadillos) khổng lồ, tê giác lông cừu, hải ly khổng lồ… Sự kiện tuyệt chủng sớm, có đặc tính đan xen, do con người tạo ra này, là thời điểm bắt đầu hợp lý cho bất kỳ khoảnh khắc nào của Kỷ Anthropocene như được gợi ý [từ đầu]. Tuy nhiên, [khoảng thời gian] vài nghìn năm – thậm chí vài chục nghìn năm – sẽ hầu như không thể phân biệt được trong các lớp đá của một trăm triệu năm sau. Nghĩa là, các nhà địa chất trong tương lai xa xôi sẽ không thể phân biệt nổi giữa nạn tuyệt chủng thời tiền sử do con người gây ra với sự tàn phá môi trường trong thời hiện đại của chúng ta. Việc chặt phá rừng nhiệt đới để xây dựng đường sá và đồn điền dầu cọ, việc cày xới nền đáy biển trên quy mô lục địa, những thay đổi nhanh chóng nơi thành phần hóa học của đại dương và khí quyển, cùng với tất cả những hiện tượng còn lại, sẽ xuất hiện đồng thời với dấu vết tuyệt chủng của loài voi ma mút lông len. Đối với các chuyên gia địa chất của tương lai, cuộc tranh luận về việc liệu Kỷ Anthropocene bắt đầu cách đây 10 phút hay từ 10.000 năm trước sẽ hơi giống việc tranh cãi giữa hai vợ chồng về thời điểm kết hôn của họ trong bao nhiêu nano giây nhân dịp kỷ niệm 50 năm ngày cưới.
Vậy thì những gì con người đang tác động lên hành tinh này sẽ cực kỳ mong manh, trừ khi chúng ta có khả năng tồn tại được qua hàng triệu đến hàng chục triệu năm. Trên thực tế, cho đến nay, trong địa chất tồn tại một thuật ngữ có ý nghĩa hơn từ “kỷ nguyên” để mô tả thời điểm chúng ta xuất hiện dưới ánh mặt trời: đó là “Sự Kiện” (Event). Thật vậy, đã có nhiều giai đoạn tương tự mang tính đột biến, xảy ra nhanh chóng và bất thường, xuất hiện rải rác trong lịch sử Trái đất – là những biến động khí hậu hỗn độn, có mực nước biển dâng cao và hạ thấp kịch tính, mang tầm cỡ thảm họa hóa học trong đại dương toàn cầu và thảm họa đa dạng sinh học. Chúng xuất hiện dưới dạng những đường vân kỳ lạ trên đá, nhưng không ai gọi chúng là “Kỷ Nguyên” cả. Một số đạt tới ngưỡng “đại tuyệt chủng” tùy ý, nhưng đa số không có tên. Hơn nữa, chúng chỉ kéo dài từ vài chục nghìn đến vài trăm nghìn năm nên đều được xem là Sự Kiện. Trong cuộc đua marathon của lịch sử Trái Đất, các Kỷ Nguyên – Epoch thỉnh thoảng sẽ lướt qua bên đường như những thị trấn, trong khi những “Sự Kiện” dạng này sẽ chỉ xuất hiện trước mắt chúng ta một cách thoáng qua, giống như những viên sỏi nằm dưới sải bước chân.
Năm mươi sáu triệu năm trước, Trái Đất đã ói ra 5.000 tỷ tấn carbon (tương đương với việc đốt cháy toàn bộ trữ lượng nhiên liệu hóa thạch dưới lòng đất của chúng ta) trong khoảng 5.000 năm vào các đại dương và bầu khí quyển, và hành tinh này ấm lên từ 5 đến 8 độ C. Hiện tượng nóng lên này đã gây ra các trận siêu lũ lụt và bão lớn, đồng thời xóa sổ những rạn san hô trên toàn cầu. Hành tinh này đã phải mất hơn 150.000 năm mới nguội đi. Thế mà “Đợt Siêu nhiệt xảy ra ở ranh địa chất giữa Thế Cổ Tân và Thế Thủy Tân (còn gọi là Paleocene-Eocene Hyperthermal Event – PETM)” này chỉ được coi là một Sự Kiện mà thôi.
Ba mươi tám triệu năm trước đó nữa, bị chôn vùi trong những vùng nước đọng của Kỷ Phấn Trắng Muộn (Late Cretaceous), mật động khí CO2 [trong bầu khí quyển] đã tăng vọt lên đến 2.400 phần triệu (parts per million), khiến cả hành tinh ấm lên có lẽ thêm khoảng 8 độ C, đại dương mất đi một nửa lượng oxy (ở thời đại chúng ta, đại dương đã mất đi – và vẫn còn đang báo động – 2 phần trăm lượng oxy), và nhiệt độ nước biển chạm mốc 36 độ C (97 độ F) trên phần lớn địa cầu. Đợt tuyệt chủng quét qua các vùng biển trong hơn nửa triệu năm. Đây là Sự kiện Mất Oxy Đại dương thứ 2 thuộc Kỷ Phấn Trắng (Cretaceous Oceanic Anoxic Event 2). Mặc dù không phải là Kỷ Nguyên – Epoch, nhưng nếu bạn được sinh ra vào năm thứ 200.000 của sự kiện này, bạn sẽ chết trước khi nó kết thúc vào khoảng 300.000 năm sau đó.
Một thảm họa tương tự đã xảy ra 28 triệu năm trước, vào đầu Kỷ Phấn Trắng (Early Cretaceous), và một lần nữa vào Kỷ Jura (Jurassic) 60 triệu năm trước đó nữa. Có một thảm họa nữa, cách đây 201 triệu năm trước. Và sau khi đã đi được nửa chặng đường của Kỷ Tam Điệp Triassic, [lại có một thảm họa xảy ra] cách đây 234 triệu năm trước. Và còn các thảm họa của cách đây 250 triệu, 252 triệu và 262 triệu năm trước nữa. Lần đại tuyệt chủng đầu tiên, cách đây 445 triệu năm trước, đã diễn ra theo nhiều đợt trong khoảng thời gian suốt một triệu năm. Nó được xem là một Sự Kiện. Cuộc đại tuyệt chủng lần thứ hai, vào 70 triệu năm sau đó, đã diễn ra trong khoảng thời gian hơn 600.000 năm—dài hơn 400.000 năm so với lịch sử tiến hóa của loài Homo Sapiens. Đây là những cơn kịch phát có tính chất làm biến đổi hoàn toàn một hành tinh, kéo dài qua hàng trăm nghìn năm, định hình lại quỹ đạo của sự sống và để lại ít nhiều những đường vân đen tối kỳ lạ trên đá, bị chôn vùi giữa những khối cự thạch khổng lồ của những Kỷ Nguyên Địa Chất lớn hơn. Nhưng không sự kiện nào trong số đó tự thân tạo nên được những Kỷ Nguyên cả. Tất cả đều là những Sự Kiện – Events, và tất cả chúng – kéo dài từ vài chục nghìn đến hàng trăm nghìn năm – đều ngắn đến mức kinh ngạc.
Ý tưởng cho rằng chúng ta đang ở trong một Kỷ Nguyên mới là một điều xem ra cực kỳ lạc quan, vì nó ngụ ý rằng chúng ta sẽ tồn tại trong tương lai với tư cách là một nền văn minh công nghệ công nghiệp với tầm cỡ kiểu như, của thang đo niên đại địa chất. Nó ám chỉ rằng chúng ta đang ở buổi bình minh của cái gọi là “Thời đại Sapiezoic” (Sapiezoic Eon) theo nhà sinh vật học vũ trụ David Grinspoon – với tương lai mở rộng, đầy sáng tạo, có xu hướng kết thúc mở, trong đó công nghệ của con người đại diện cho một đặc điểm mới và lâu dài của cả hành tinh, có tầm mức tương đương với những đổi mới về mặt sinh học của Vụ Bùng Nổ Sự Sống ở Kỷ Cambri (Cambrian Explosion)—thay vì là hướng tới điểm kết thúc cuối cùng sắp xảy ra của một cuộc đại tuyệt chủng quan trọng, hủy diệt chấm dứt tất cả như những sự kiện tận thế đã từng xảy ra trong quá khứ.
Chỉ cho đến khi chúng ta chứng tỏ mình có khả năng tạo ra một Kỷ Nhân Sinh – Anthropocene xứng đáng với cái tên gọi đó, thì có lẽ chúng ta nên khiêm tốn hơn khi đề cập đến khoảnh khắc tạm thời này của lịch sử Trái Đất, mà ở đó, chúng ta đang gây ra rất nhiều cơn co thắt đổ vỡ khác. Mặc dù kém hấp dẫn hơn về tầm cỡ khủng khiếp, có lẽ chúng ta nên gọi khoảng thời gian này là sự kiện “Siêu nhiệt xảy ra giữa Thế Canh Tân” (Mid-Pleistocene Thermal Maximum). Rốt cuộc, mặc dù voi ma mút đã biến mất, Kỷ Băng Hà của chúng vẫn chỉ đang bị trì hoãn, tạm dừng lại trong vài chục nghìn năm do cơn sốt nhà kính sắp xảy ra. Hoặc có lẽ chúng ta đang sống trong “Cuộc Lệch Lạc Đồng vị Carbon thuộc Thế Canh Tân” (Pleistocene Carbon Isotope Excursion), như cách chúng ta gọi nhiều cơn kịch phát bí ẩn toàn cầu đã xảy ra từ thời điểm sớm nhất của đời sống động vật, thuộc Đại Cổ Sinh (Paleozoic). Hoặc có thể chúng ta thậm chí đang ở buổi bình minh của “Sự kiện Mất Oxy Đại Dương Đệ tứ” (Quaternary Anoxic Event) hoặc, lạy Trời đừng có chuyện đó xảy ra, là “Cuộc Đại Tuyệt chủng ở Cuối Thế Canh Tân” (End-Pleistocene Mass Extinction) nếu mọi sự đổ ập trong vài thế kỷ tới. Nhưng làm ơn đi, đó không phải là Kỷ Nhân Sinh – Anthropocene chút nào cả đâu. Bạn sẽ không đứng cạnh một con Khủng long Bạo chúa T. rex bị bốc hơi cách đây 66 triệu năm và cảm thấy thôi thúc phải rao giảng về sự khởi đầu của Thế Thiên Thạch – Asteroidocen chỉ kéo dài đúng một giờ đồng hồ. Ít nhất, bạn sẽ đợi cho bụi mù lắng xuống đã, trước khi tuyên bố buổi bình minh của thời đại động vật có vú.
Ý tưởng về Kỷ Nhân Sinh – Anthropocene đã thổi phồng tầm quan trọng của [chủng loài] chúng ta bằng cách hứa hẹn sự tồn tại vĩnh cửu về mặt địa chất cho những sáng tạo của chúng ta. Đó chỉ là mạch suy nghĩ của thứ chủ nghĩa ngoại lệ kỳ quặc, tự phong của chủng loài chúng ta – [tự tách biệt mình] với thế giới động vật, thế giới tự nhiên, các hệ thống chi phối nó, và với chính bản thân khoảng thời gian [lịch sử] này. Ảo tưởng đó, về lâu dài, có thể khiến tất cả chúng ta chết hết. Chúng ta vẫn chưa đạt được tầm mức của Kỷ Nguyên Anthropocene đâu. Nếu một ngày nào đó trong tương lai xa xôi mà chúng ta còn tồn tại được, thì đó sẽ là bằng chứng đáng kinh ngạc cho một chủng loài, mà sau giai đoạn chào đời đầy đau đớn với khả năng đe dọa toàn cầu, đã nhận ra rằng chúng không thể sống tách rời khỏi lịch sử Trái Đất, nhưng chỉ là một phần liên tục của các hệ thống đã giữ cho quả cầu đá cẩm thạch kỳ diệu này luôn có được sự sống qua hàng tỷ năm.
là một kênh thông tin phi lợi nhuận và độc lập. Chúng tôi không nhận đăng tin quảng cáo hoặc bất cứ nguồn tài trợ nào từ các chính phủ hay tập đoàn kinh tế, để giữ vững quan điểm nói thẳng, nói thật và nói chính xác về cuộc khủng hoảng khí hậu cho Cộng đồng dân cư Việt Nam – một trong những quốc gia sẽ bị tác động nặng nề vì cuộc khủng hoảng ĐỘT BIẾN KHÍ HẬU. Vì thế, mỗi khoản tiền bạn đọc đóng góp cho chúng tôi đều sẽ giúp bảo vệ và phát triển kênh thông tin duy nhất bằng Tiếng Việt về biến đổi khí hậu này. Xin cảm ơn.
Phần chia sẻ ý kiến